Palestijnse acteur Saleh Bakri: “Ik zie mezelf niet als radicaal, maar als een mens die eerlijk wil zijn met zichzelf”

In Wajib – wat ‘plicht’ betekent – moet een vader de uitnodigingen voor het huwelijk van zijn dochter persoonlijk overhandigen aan familieleden en vrienden. De man krijgt daarbij de hulp van zijn zoon, een architect die door politieke problemen naar Italië moest emigreren, maar voor het huwelijk van zijn zus terugkeert naar zijn geboortestad Nazareth. Tijdens hun ronde worden oude familiekwesties opnieuw opgerakeld en op de achtergrond spelen de spanningen van een verdeelde stad. Vader en zoon in de film blijken ook in het echte leven vader en zoon te zijn, vertolkt door Mohammad en Saleh Bakri, twee sterren van de Palestijnse cinema.

Een vader en een zoon die ook in de film vader en zoon zijn, hoe uniek. Hoe was het om naast je vader te spelen, Saleh?

Saleh Bakri: “Het was een droom die uitkwam. Als ik mijn kinderjaren oproep, herinner ik me vooral mijn vader in het theater. Hij is een beroemd acteur in Palestina. Met mijn vader spelen overstijgt dan ook alle verwachtingen die ik als acteur had. En wie weet: als ik op een dag kinderen heb, zullen zij hun vader én grootvader samen zien spelen. Hoe magisch is dat?”

Voetbalvaders zijn vaak erg streng voor hun voetballende zonen. Geldt dat ook voor een theatervader?

“Nee, mijn vader was niet streng voor mij of mijn broers. Ook bij hen zit het acteren in hun DNA. Twee ervan zijn acteurs, een jongere broer begint aan filmstudies. In het begin stond m’n vader weliswaar niet achter mijn plan om acteur te worden, maar eens hij merkte dat ik vastbesloten was, was hij een grote steun. We hebben thuis veel discussies over ons acteerwerk. In onze familie is het gewoon een goede gewoonte om elkaar kritiek te geven.” (lacht)

Je vader maakte in 2002 de documentaire Jenin, Jenin, over een raid van Israël op een Palestijns vluchtelingenkamp. Voor die film sleepte Israël hem voor de rechtbank en kreeg jullie gezin doodsbedreigingen. Hoe overleefde je die periode?

“Het was hard, al is het ook gewoon de realiteit waarin we leven. Maar toch. Ik was toen 25, die vervolging viel samen met mijn volwassenwording. In die periode ben ik politiek bewust geworden. Het deed mijn broers en mij beseffen hoe hard het leven van onze vader was en hoe hard het leven van een acteur in ons land kan zijn. Ze vervolgden mijn vader omdat hij het aandurfde de situatie van politieke gevangenen aan te klagen, dat had een lesje voor ons geweest kunnen zijn. Maar nee, we zetten zijn engagement verder. Het is als een besmettelijke ziekte: eens je de microbe te pakken hebt, gaat ze niet meer weg. Maar niet alleen de geschiedenis van mijn vader heeft me getekend, ook de hele geschiedenis van Palestina heeft me gevormd: de oorlogen in Libanon en Gaza, de massamoorden die vandaag in Gaza plaatsvinden. Mijn vrienden werden er murw geslagen omdat ze durfden te protesteren.”

Je bent zelfs radicaler dan je vader. Je weigert elke opdracht van een Israëlische filmmaker, ook al verwerpt hij of zij het zionisme.

“Ik zie mezelf niet als radicaal, maar als een mens die eerlijk wil zijn met zichzelf. Ik ga niet in tegen mijn geweten. Ik wil wel werken met Israëlische regisseurs die de Palestijnse oproep tot boycot van Israël ondersteunen. Maar ze bestaan niet. (fel) De situatie in Palestina is vandaag urgent. Op dit moment sterven er weer onschuldigen, leven anderen in een open gevangenis, zijn er 10.000 politieke gevangenen en willen vijf miljoen vluchtelingen terugkeren. Het is geen kwestie van radicaler te zijn dan mijn vader. We zijn even radicaal. Ik heb mijn verzet van hem geërfd, maar de tijden zijn veranderd. De onrechtvaardigheid duurt nu al zoveel langer. Ik kon blijven werken in de Israëlische scene, een grote ster worden in het Israëlische theater en de cinema en veel geld verdienen. Maar dat wil ik niet. Mijn geweten laat dat niet toe.”

In vergelijking daarmee hebben Belgische acteurs een zorgeloos leven: zij moeten zich enkel zorgen maken over hun carrière. Benijd je hen niet?

“Zelfs als ik in België was geboren, zou ik een activist geweest zijn. Ik zou vechten tegen om het even welke onrechtvaardigheid. Acteurs die enkel hun eigen carrière voor ogen hebben, zijn geen echte artiesten. Een echte kunstenaar is politiek geëngageerd en neemt zijn verantwoordelijkheid op. Heeft hij een luxepositie, dan kan hij meer dan anderen mensen beroeren en politici beïnvloeden. Hij moet ons iets vertellen over wat ons leven bepaalt. En wat bepaalt ons leven? De politiek. Ik respecteer acteurs die enkel willen acteren en niets met politiek te maken willen hebben, maar ik neem ze niet serieus.”

Regisseur Ken Loach werd onlangs in Brussel onder vuur genomen omdat hij volgens de Joodse gemeenschap antisemitische standpunten inneemt. Ze wilden hem een eredoctoraat aan een Brusselse universiteit ontzeggen.

“Ken Loach is een van de kunstenaars die zin geven aan kunst. Ik respecteer hem erg. Het is niet de eerste keer dat ze hem aanvallen. Maar we weten allemaal dat het valse beschuldigingen zijn. Zionisten zijn een machtige groep met invloed in elke regering en alle westerse media. Loach durft tenminste de waarheid te zeggen. Het is een hypocriete samenleving die hem aanvalt.”

Zelfs onze eerste minister steunde de kritiek op Loach.

“Jullie eerste minister is ook een hypocriet.”

Word je het niet moe om als acteur in elk interview steeds weer te moeten praten over de Palestijnse kwestie?

“Nou, als ik alleen met jou in een bar zou zitten, zouden we het over andere onderwerpen kunnen hebben. Maar als je over de Palestijnse cinema praat, is dat onmogelijk. Palestijnse cinema is nu eenmaal een politieke cinema. Het is een schreeuw. We willen de wereld vertellen over de onrechtvaardigheid.”

De regisseuse van Wajib – Annemarie Jacir – vertelde dat ze geen politieke film wilde maken, maar een universele film over een relatie tussen een vader en zijn zoon.

“Wajib gaat inderdaad in de eerste plaats over de relatie tussen een vader en een zoon. Maar Jacir zal het met me eens zijn dat het onmogelijk is om film en politiek te scheiden. Ook in deze film is de politiek steeds op de achtergrond aanwezig. Alles is politiek in ons dagelijkse leven: de kleding die we dragen, het water dat we drinken, het voedsel dat we eten. Je kan onze realiteit niet scheiden van kunst. We maken geen fantasy.”

Hoe kan cinema de Palestijnse zaak dan verder helpen?

“Het is mijn overtuiging dat veranderingen starten bij individuen. Die ontmoeten andere individuen, die op hun beurt weer anderen aansteken. Zo vormen we een community en ontstaat er een verandering of revolutie. Het is uiteraard niet zo dat je een film maakt en zo de Palestijnen van de ene dag op de andere dag hun vrijheid teruggeeft. Verandering is een lang proces. We zijn geen dromers. Maar we zijn er wel van overtuigd dat cinema een grote inspiratie kan zijn voor een nieuwe generatie die misschien ooit de revolutie gaat leiden.”

Willen mensen niet vooral eerst een rustig leven leiden en pas dan naar de film gaan? ‘Erst kommt das Fressen, dann kommt die Moral’, zei Bertolt Brecht.

“Ik begrijp dat. Dat geldt zeker in Palestina: het drama van het dagelijkse leven is er veel groter dan eender welk drama dat ze kunnen beleven in de bioscoop of het theater. Waarom dan naar de film gaan? Niets kan hen nog shockeren. Maar we blijven de noodzaak voelen om verhalen te vertellen, om de wereld wakker te schudden. Dat is onze plicht.”

Je woont nog steeds in de stad Haifa. Hoe is het leven daar?

“Haifa was een Palestijnse stad die in 1948 vernietigd werd. Er blijven vijf wijken over die van elkaar gescheiden zijn met een meerderheid aan Joodse bewoners. We verlangen ernaar om er opnieuw een onafhankelijke Palestijnse stad van te maken. Haifa heeft een grote culturele geschiedenis met belangrijke kunstenaars en denkers. We hopen er een gemeenschap te creëren van jonge Palestijnse kunstenaars. We hebben al een onafhankelijk instituut opgericht dat geen Israëlische steun nodig heeft. Er zijn al twee Palestijnse theaters en galeries. Ook de andere Palestijnse steden willen we terug. Dat is ons recht. Het staat zo geschreven in de VN-resolutie: de Palestijnse vluchtelingen moeten kunnen terugkeren.”

Je bent van plan er te blijven wonen?

“Ik weet niet welk scenario voor mij is weggelegd. Nu woon ik er met mijn familie en vrienden en ik doe er wat ik graag doe. Maar ik kan Haifa verlaten.”

Je zei: ‘Ik kan Palestina verlaten, maar Palestina zal mij nooit verlaten’.

“Een ding is zeker: waar ik ook heen ga, ik zal altijd geëngageerd zijn voor de vrijheid van Palestina. Ik heb nu een internationale carrière en werk met Franse en Italiaanse regisseurs. Maar ik neem niet alle opdrachten aan: alleen de scenario’s waarin ik geloof en die belangrijke thema’s aansnijden.”

Je maakt zo je leven interessant, natuurlijk. Maar ook moeilijk.

“Het leven is moeilijk, zeker niet eenvoudig. Mensen worden schreeuwend geboren en ook de moeder schreeuwt bij de bevalling. Er is gewoon veel pijn, vanaf het begin al.”

Maar even later ligt het kind liefdevol in haar armen.

“Het leven is ook mooi. Er zijn ook gelukkige momenten. Maar ik zie niemand die zijn hele leven gelukkig is.”

Wajib speelt vanaf 24/10 in de bioscoop.