Dit artikel verscheen eerder op 23 februari 2024 op NU.nl. Omdat lezers op ons reactieplatform NUjij zich afgelopen week afvroegen wat er gebeurt als Rutte NAVO-baas wordt, is dit verhaal op enkele punten geactualiseerd en opnieuw gepubliceerd.
"We kennen de situatie dat een premier vroegtijdig vertrekt eigenlijk niet", zegt Paul Bovend'Eert, hoogleraar staatsrecht in Nijmegen, tegen NU.nl.
Het enige dat we zeker weten, is dat er een (demissionair) premier moet zijn. Dat staat in de Grondwet. "De vicepremiers vervangen de premier alleen wanneer die afwezig is voor bijvoorbeeld een Europese top", zegt Bovend'Eert.
Vervangen dus, maar nu gaat het om ontslag. Bovendien zijn alle huidige vicepremiers van andere partijen (D66, CDA en ChristenUnie). Het ligt voor de hand dat een nieuwe premier net als Rutte van VVD-huize komt. Maar daar zijn geen vaste afspraken over gemaakt, zegt de hoogleraar.
"Zo is dat aan het begin van het huidige demissionaire kabinet afgesproken. De VVD werd in 2021 de grootste partij en mocht de minister-president leveren. Ministers die recent opstapten, werden ook vervangen door partijgenoten."
Bert van den Braak, hoogleraar parlementaire geschiedenis in Maastricht, noemt de wisseling sowieso bijzonder. "Je krijgt een kabinet met een andere naam. Dat lijkt misschien vooral symbolisch, maar met alle wisselingen die we al hebben gehad, krijg je eigenlijk een heel ander kabinet."
Overigens wordt de nieuwe premier, wie het ook wordt, ook weer direct demissionair.
Kan NAVO-functie 'bromance' tussen Zelensky en Rutte veranderen?
Remkes is logische opvolger als het iemand van buiten wordt
De vraag is welke VVD'er dan premier wordt. Vanuit de partij wordt er nog niets over gecommuniceerd, maar op de achtergrond valt te horen dat er wel rekening wordt gehouden met het scenario dat Rutte vroegtijdig vertrekt.
Zo kwam Dilan Yesilgöz even in beeld. Zij volgde Rutte eerder op als VVD-leider. Dat is alleen geen garantie voor het premierschap. In die rol moet je regelmatig naar het buitenland. Onhandig voor Yesilgöz, als ze in Den Haag moet onderhandelen voor een nieuw kabinet.
Ze heeft officieel ook al afstand genomen van de baan als premier in een nieuw kabinet. Dat hebben de partijleiders van de formerende partijen (PVV, VVD, NSC en BBB) zo afgesproken.
Van den Braak zou er ook niet raar van opkijken als het een VVD'er van buiten het kabinet wordt. Als voorbeeld noemt hij Johan Remkes, die de afgelopen jaren tal van tijdelijke bestuursfuncties heeft vervuld.
Bovend'Eert ziet voordelen om iemand uit het huidige kabinet te kiezen. "Ministers weten het beste wat er speelt. Zij zitten wekelijks bij de ministerraad."
Als je binnen die kring zoekt, dan kom je uit bij Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat) en Micky Adriaansens (Economische Zaken en Klimaat). Zij zijn de enige VVD-ministers met een 'eigen' ministerie die sinds het aantreden van dit kabinet op 10 januari 2022 nog op dezelfde post zitten.
Tegelijkertijd heeft de VVD bij de laatste verkiezingen tien zetels verloren. Daarom wilde de partij aanvankelijk niet in een kabinet gaan zitten. "Wij zijn geen plucheplakkers", zei Yesilgöz. Die opvatting strookt niet met het claimen van de belangrijkste positie binnen het kabinet.
Combinatie van premier en NAVO-baas is 'heel raar'
De termijn van Jens Stoltenberg, de huidige NAVO-baas, loopt tot oktober van dit jaar. Het is mogelijk dat Rutte binnenkort wordt aangewezen als zijn opvolger, maar pas in het najaar het stokje officieel overneemt.
In dat geval is er sprake van belangenverstrengeling, vindt Bovend'Eert. Want enerzijds draagt Rutte het kabinetsstandpunt uit over bijvoorbeeld de oorlog in Oekraïne, terwijl hij aan de andere kant ook te maken heeft met de - misschien andere - belangen van de NAVO op dit gebied.
Je zou je als premier dan niet moeten bemoeien met zaken die te maken hebben met de NAVO, zoals militaire en financiële steun aan Oekraïne. Al wordt dat wel ingewikkeld, waarschuwt Bovend'Eert.
Ook Van den Braak ziet hierin geen oplossing. "Stel, je onderhandelt als premier over de begroting van Defensie en je luistert in die rol tegelijkertijd naar de adviezen van de secretaris-generaal van de NAVO, die zegt dat er meer geld bij moet. Dat lijkt me niet logisch."
Puur theoretisch bestaat er nog de optie om de twee banen te combineren. Bovend'Eert: "Hier staat niets over in de Grondwet. Een minister legt ook al zijn andere functies neer. Het zou heel raar zijn als een premier dan wel een drukke baan zoals die van secretaris-generaal van de NAVO erbij neemt."
NUjij: Uitgelichte reacties