Direct naar artikelinhoud

Van provinciestad tot hoofdstad van IS: de opkomst en ondergang van Raqqa

Op de rotonde die in Raqqa het Plein van de Hel is gaan heten, staan nu feestende Koerdische strijders. De afgelopen drie jaar haalde dit plein het internationale nieuws als de plaats waar Islamitische Staat zijn tegenstanders onthoofde, kruisigde, aan palen ophing.

Syrische Democratische Strijdkrachten rijden door de straten van het verwoeste Raqqa.Beeld reuters

Maar dinsdag is de stad heroverd. De val van Raqqa markeert de ondergang van het kalifaat van IS, dat zich in 2014 als een zwarte deken uitrolde over Syrië en Irak. Van de gedroomde islamitische staat is bijna niets over. IS beschikt alleen nog over Deir al-Zor, dat ook zwaar onder vuur ligt, en een handvol dorpen op de Syrisch-Iraakse grens.

Hoe kon Raqqa, een provinciestad op het platteland van Noord-Syrië, uitgroeien tot de internationaal gevreesde hoofdstad van Islamitische Staat? Akkoord, Raqqa was in 796 na Christus onder Abbasidenleider Harun al-Rasheed ook al eens hoofdstad van een kalifaat. Het lijdt bijna geen twijfel dat Abu Bakr al-Bagdadi zich door deze geschiedenis heeft laten inspireren.

Het vruchtbare landschap bleek voor Assad niet voldoende om steun te krijgen van Raqqa's bevolking

Maar verder is Raqqa een onwaarschijnlijke vestigingsplaats voor een terreurbolwerk waarvan de invloed reikte tot ver in Europa. De stad, met nog geen 200 duizend inwoners in vredestijd, ligt tussen akkers die het hele jaar groen blijven dankzij een irrigatieproject van het regime van de Syrische president Bashar al-Assad.

Voor Assad bleek het vruchtbare landschap echter niet voldoende om steun te krijgen van de bevolking van Raqqa. Als in 2011 de Syrische revolutie losbarst, wordt Raqqa de eerste stad die geheel is 'bevrijd' van het Assad-regime door rebellen van het Vrije Syrische Leger.

Hotel van de Revolutie

Raqqa, dat is het 'Hotel van de Revolutie'. De provinciestad moet de bakermat worden van een nieuw, democratisch Syrië. De gekte kan niet op. Vrijheidsstrijders stromen van heinde en verre toe.

Al snel loopt dat fout. In Raqqa arriveren rebellen die geen democratie prediken, maar een soort middeleeuwse interpretatie van islam. Voor de steeds grotere groepen jihadistische strijders die vanuit Turkije het land binnenkomen, is Raqqa de eerste grotere stad met een soennietisch Arabische bevolking waar zij kunnen neerstrijken.

Het Hotel van de Revolutie wordt daarmee eerst crimineel en daarna een broeinest van terreur. Als je de gevluchte inwoners van Raqqa nu vraagt wanneer de problemen begonnen, dan zeggen ze unaniem: met de komst van het Vrije Syrische Leger. 'Vergis je niet,' zegt de vroedvrouw van Raqqa, Samira al Nisr, die onderweg naar haar werk dagelijks het Plein van de Hel passeerde. 'Het Vrije Syrische Leger stak hier al hoofden op staken.'

Samira al Nisr, de vroedvrouw van Raqqa: 'Het Vrije Syrische Leger stak hier al hoofden op staken.'Beeld Delil Souleiman
Raqqa staat ineens op de wereldkaart, al was het maar als decor van onthoofdingsfilmpjes

De revolutiestrijders in Raqqa ondergingen een gedaanteverwisseling. Het Vrije Syrische Leger (westers georiënteerd, democratisch) wordt Ahrar al-Sham (een salafistische, maar niet per se terroristische organisatie), dan Jabhat al-Nusra (zeg maar al-Qaeda in Syrië) en tenslotte Islamitische Staat (IS).

IS, in Irak dan al jaren actief als terreurbeweging, grijpt hier de macht in januari 2014, na een conflict met Jabhat al-Nusra de macht. Raqqa, een provinciestadje dat buiten Syrië tot dan toe nagenoeg onbekend is, komt daarmee op de wereldkaart te staan, al was het maar als decor van onthoofdingsfilmpjes.

Draconische regels

Buitenlanders blijven arriveren in wat al gauw wordt uitgeroepen tot hoofdstad van het islamitische kalifaat - Fransen, Belgen, Nederlanders, Britten, vooral met een moslimachtergrond of een dubbele nationaliteit. IS belooft een leven volgens de ware islam, een paradijs vooral ook voor gezinnen.

In de praktijk komt het leven in de islamitische heilstaat neer op draconische kledingvoorschriften voor vrouwen, ontvoeringen en onthoofdingen van journalisten en hulpverleners, een online handel van vrouwen uit religieuze minderheden die als slaaf worden verkocht, militaire trainingskampen voor kinderen en om de haverklap publieke executies op het Plein van de Hel.

Vanuit Raqqa zakken IS-strijders de Eufraat af naar Deir al-Zor en Irak, waar ze in juni 2014 de miljoenenstad Mosul in handen krijgen. Een grensoverschrijdend kalifaat is daarmee een feit geworden.

Vanwege de complexiteit van de Syrische burgeroorlog weet IS Raqqa vast te houden tot in haar nadagen. De troepen van Assad zijn jarenlang bezig met het uitschakelen van andere, in de ogen van het westen gematigder, rebellen. Tegen de tijd dat het front met de IS-hoofdstad in zicht komt, is zijn leger te verzwakt om nog veel te beginnen.

Een vrouw vertrapt haar nikab, na de bevrijding van Raqqa door de Syrische Democratische Strijdkrachten.Beeld reuters
Raqqa is nu een gigantische puinvlakte, platgebombardeerd in talloze luchtaanvallen

Platgebombardeerde puinvlakte

Koerdische strijders blijken met Amerikaanse steun in staat om IS te verslaan, na een offensief van vier maanden. De bevrijding, dinsdag, brengt de kiem voor een alweer nieuw conflict: Raqqa is een Arabische stad. De vraag is hoe zich dat verhoudt met een toekomstig stadsbestuur onder Koerdisch bewind.

Hoofdstad van IS is Raqqa al maanden niet meer. Eerder dit jaar verhuisden de overheidsorganisaties naar het zuidelijker gelegen Mayadeen - dit weekend waarschijnlijk heroverd door het leger van Assad. De handel was al eerder verplaatst naar Tabqa, waar ook veel buitenlandse strijders zich vestigden.  

Raqqa na de bevrijding is nu een gigantische puinvlakte, platgebombardeerd in talloze luchtaanvallen. Naar schatting honderden burgerdoden liggen nog onder het puin. Om te voorkomen dat IS-gebouwen doelwit zouden worden, heeft de terreurbeweging haar zwart-witte muurgraffiti voor vertrek overgeschilderd.


'Hoe kun je zoveel van je kinderen houden en toch zo gewelddadig zijn?'

Samira al Nisr was de vroedvrouw van Raqqa. Inmiddels is ze de stad ontvlucht. 'Ik denk dat deze meisjes in hun eigen samenleving nooit een goede opleiding hebben gehad. Ze waren daar uitschot.'

Ze vertrokken voor een leven in het kalifaat. Dit is het verhaal van jihadbruiden uit Nederland en andere EU-landen (+)
Als Nederlandse, Belgische en andere buitenlandse vrouwen van IS-strijders hadden ze status in het kalifaat. Nu dat bijna ineengestort is, zitten ze in vluchtelingenkampen in Noord-Syrië, met hun kinderen die in IS-gebied zijn geboren en geen papieren hebben. Wat nu?

'Als dit de prijs is, hoef ik die bevrijding van IS niet' (+)
De Volkskrant sprak de afgelopen week in onlangs heroverde gebieden in de Syrische provincie Raqqa met ouders die hun kind verloren door een bom die was bedoeld voor IS.

Nu Raqqa elk moment kan vallen, vechten ook IS-vrouwen aan het front (+)
Al jaren blijken IS-vrouwen in Raqqa zich te bewapenen met kalasjnikovs, granaten en bomgordels. Aanvankelijk als statussymbool. Maar nu de stad dreigt te vallen, vechten de dames mee aan het front.