Direct naar artikelinhoud
Defensie

F-35: de kroniek van een aangekondigde miljardenaankoop

Een Amerikaanse F-35 van vliegtuigbouwer Lockheed Martin.Beeld reuters

De Belgische luchtmacht vliegt straks met Amerikaanse F-35's. Eigenlijk is dat geen nieuws: de keuze wordt al maanden, jaren en zelfs decennia voorspeld. De kroniek van een aangekondigde miljardenkoop.

en

De belangrijkste reden waarom iedereen al jaren denkt dat het de F-35 wordt, is wellicht de grote mond van de vorige defensieminister Pieter De Crem (CD&V). Die liet er tijdens zijn tijd aan het commando geen enkele twijfel over bestaan: het zou de F-35 worden.

Al in 2000 voorspelde De Crem dat we “onwillekeurig naar de aankoop van de F-35" gingen. In 2015 roemde hij “de technologische superioriteit” van het Amerikaanse vliegtuig. In deze woorden schemert allicht De Crems ambitie om secretaris-generaal van de NAVO te worden door. Wie die post wil, moet goed staan in Washington.

Nederlanders en Amerikanen

Een andere reden is omdat ook sommige hoge luchtmachtofficieren door de jaren heen weinig moeite hebben gedaan om hun voorkeur voor  de F-35 te verbergen. Daar zijn een aantal verklaringen voor. De luchtmacht vliegt al 35 jaar met de Amerikaanse F-16. Dat creëert een band met de fabrikant Lockheed Martin. Alle piloten zijn tevreden over het toestel. Op meetings van ex-piloten zijn sprekers van Lockheed Martin graag gezien.

Bovendien heeft Nederland, het eerste militaire partnerland van België, ook F-35's gekocht. De luchtmacht, waarbinnen de Vlamingen het sterkst staan, willen die samenwerking voortzetten. Dat kan het best door ook F-35's aan te kopen. De Nederlanders lobbyen hier zelf openlijk voor. 

In Het Laatste Nieuws benadrukte generaal Frederik Vansina, de chef van de luchtmacht, in 2017 dat het “handig is om met dezelfde toestellen te vliegen als een ander NAVO-land”. Hij verwees naar Nederland en de VS. Wat ook speelt: kernwapens vervoeren, zoals die in Kleine Brogel, kan voor de Amerikanen alleen met een Amerikaans toestel.

En dan is er nog de simpele maar universele wijsheid dat iedereen graag met de meest blinkende bolide de garage uit rijdt, ook gevechtspiloten. En de F-35, dat is de vliegende Ferrari. (Je kan het piloten ook moeilijk kwalijk nemen dat ze voor het meest geavanceerde toestel kiezen. Ze riskeren hun leven.)

En dan is er nog de simpele maar universele wijsheid dat iedereen graag met de meest blinkende bolide de garage uit rijdt, ook gevechtspiloten

Bodemprijs

Of de voorkeuren van De Crem en van bepaalde legerofficieren de huidige aankoopprocedure gestuurd hebben, is momenteel nog voer voor debat. 

In de aankoopprocedure zitten een paar opmerkelijke zaken. Zoals de vraag om ook SEAD-missies te kunnen uitvoeren. Dat zijn de operaties op de eerste dag van de oorlog, als het luchtafweer van de tegenstander nog werkt en waarvoor bijna per definitie radarverhulling nodig is. De F-35 is het enige vliegtuig dat over stealth beschikt. De Nederlandse militair historicus Christ Klep leidde hier in 2014 uit af dat de aanbesteding “gestuurd” was. Knack werkte deze these onlangs nog eens breed uit en kwam tot de conclusie dat het “altijd al de F-35 moest zijn”.

Staalharde bewijzen zijn er hier – voorlopig – niet van te vinden. Dat in 2016 aanvankelijk vijf constructeurs deelnamen aan de aanbesteding, kan als een teken gezien worden dat de aanbesteding wel iedereen een kans bood. Anders zouden de bedrijven niet zoveel mankracht, tijd en geld investeren in een gelopen race.

De finale tweestrijd tussen de F-35 en de Eurofighter om het volgende toestel van de Belgische luchtmacht te worden, is uiteindelijk in het voordeel van de F-35 beslecht. Deze zomer was dit al duidelijk. Het toestel is tot meer in staat in de lucht. Veel NAVO-lidstaten hebben het aangekocht. En mede door dit volle orderboek past de prijs van 34 F-35's ook binnen het aankoopbudget van 3,6 miljard euro.

De prijs zou een eind lager liggen. Om Hollandse rekenkunde te vermijden, telde een inspecteur van Financiën de hele aanbesteding na. Hij had geen kritiek.

Of de voorkeuren van De Crem en van bepaalde legerofficieren de huidige aankoopprocedure gestuurd hebben, is momenteel nog voer voor debat

Lompe klomp

Twee grote vragen blijven open over de F-35: doet het toestel in de lucht wat het op papier belooft? En zal het onderhoud van dit gesofisticeerde vliegtuig op termijn niet een pak hoger uitvallen dan voorzien wordt?

Deze vragen hangen samen met de vele technische problemen waar de F-35 nog mee kampt. Het toestel werd oorspronkelijk, begin jaren 90, ontworpen om alles te kunnen: luchtgevechten en bombarderen. Dat zou kostenbesparend werken voor luchtmachten. Intussen is duidelijk dat die Zwitsers zakmes-redenering niet helemaal spoort. Het onderscheid tussen een vliegende hightechcomputer en een lompe klomp electronica is soms erg klein – en kan dodelijk zijn in een oorlog.

Het Pentagon meldde midden dit jaar nog dat de F-35, na 17 jaar in ontwikkeling, nog 263 tekorten vertoont: van een boordkanon dat doelen mist tot een ondermaatse bescherming tegen hackers. Volgens Lockheed Martin zijn het kinderziektes. Als België zijn eerste F-35 krijgt tegen 2023, zal alles pico bello zijn.