Na het S.M.A.K. nu ook in het M HKA: personeel klaagt over toxisch leiderschap: ‘Mensen werken thuis om zo de scheldtirades te ontlopen’

De raad van bestuur van de stedelijke musea in Gent buigt zich woensdag over het gerommel binnen het S.M.A.K. Zowel binnen de preventiedienst van de stad, als bij het meldpunt van de Vlaamse overheid kwamen klachten binnen over directeur Philippe Van Cauteren.

Via Engagement Arts verscheen dit weekend een open brief van een twaalftal voormalige en huidige medewerkers die een idee geeft van de klachten.

Ze willen “niet langer stilzwijgend toekijken hoe het museum en zijn personeel lijden onder het aanhoudende psychologisch grensoverschrijdend leiderschap, machtsmisbruik en onduidelijk beheer van publieke middelen”.

Navraag binnen de raad van bestuur leert dat de brief ‘hard binnenkwam’, maar niet meteen zal leiden tot het ontslag van de directeur, zoals de briefschrijvers vroegen.

“We zullen daarover van gedachten wisselen, maar hoogstpersoonlijk behoud ik wel het vertrouwen in Van Cauteren”, zegt Gents schepen voor Cultuur Sami Souguir (Open Vld). “We gaan wel aan de slag met de werkpunten uit de risicoanalyse door Mensura en extra ondersteuning of een leiderschapstraject voor Philippe Van Cauteren.”

Protest versus steun

Souguir is de voorzitter van de raad van bestuur van het gemeentebedrijf Kunsten en Design, waaronder S.M.A.K. valt. Navraag bij de andere leden, ter linker- en ter rechterzijde, leert dat ook zij in principe niet aansturen op ontslag.

“Er is voorlopig geen enkele indicatie dat Philippe Van Cauteren op non-actief moet gesteld worden”, zegt Dominique Willaert, de theatermaker die onafhankelijk zetelt namens PVDA. “Ik ben geschrokken van die brief, maar er zijn ook personeelsleden die me contacteren in Philippes voordeel.”

Het is onduidelijk hoe breedgedragen het protest, versus de steun voor Van Cauteren is, maar er is zeker ongenoegen over de werking. Het S.M.A.K. scoort opvallend slecht in de welzijnsenquête van de stad Gent.

Op een bestand van bijna vijftig personeelsleden zouden er vijftien personen langdurig afwezig zijn en er vertrokken tien medewerkers in twee jaar tijd, blijkt uit een lijst die De Morgen kon inzien.

Vijf pagina’s aan klachten

Op hetzelfde moment belandt ook informatie bij De Morgen over klachten aan het M HKA, zeg maar de Antwerpse tegenhanger van het S.M.A.K., al is het geen stedelijk museum, maar een Vlaamse instelling.

Een jaar geleden stuurde M HKA-directeur Bart De Baere aan zijn personeel een mail omdat er “ongenoegen leeft over ons leiderschap”. De Baere deed een oproep om met klachten naar het management, de directe leidinggevende of een vertrouwenspersoon te stappen.

Die oproep zou maar één melding hebben opgeleverd, die ook is opgevolgd. Toch kwam er later ook een anonieme brief aan, van vijf pagina’s aan klachten.

Ze lijken zeer sterk op die bij het S.M.A.K.: geen cultuur om veilig te discussiëren, micromanagement, te hoge werkdruk. Er is sprake van verbale en fysieke agressie: “Personeelsleden hebben al gemeld veel meer thuis te werken, om zo de scheldtirades te ontlopen. Deze agressie vertaalt zich fysiek ook in het gooien met voorwerpen en lichamelijke intimidatie.”

De uitval bij het bureaupersoneel zou op bepaald moment tot 21 procent zijn opgelopen, aldus de brief. Die belandt met bijna een jaar vertraging bij De Morgen, blijkbaar uit onvrede omdat De Baere in een artikel de verdediging leek op te nemen voor zijn collega bij het S.M.A.K. De briefschrijvers maken de inhoud ervan nu publiek, omdat er volgens hen nooit een antwoord kwam.

Publiek geheim

“Alles wat in die brieven naar het M HKA en het S.M.A.K. staat, is geen verrassing en een publiek geheim”, zegt een curator die anoniem wil blijven. “Er is een gebrek aan verantwoordelijkheidszin om die problemen te benoemen en aan te pakken.”

Volgens het M HKA is er wel degelijk actie ondernomen. Het managementteam zit al sinds 2021 in een leiderschapstraject, maar ook na de brief zijn er structurele stappen gezet “om van het M HKA een zo goed mogelijke werkplek te maken”, zegt directeur Bart De Baere.

“Er kwam een systeem van terug- en vooruitblikgesprekken, zowel collectief met de teams als invididueel tussen werknemer en leidinggevende.”

Een merkwaardige klacht in de anonieme brief is die over een rechtszaak van M HKA en directeur Bart De Baere tegen kunstverzekeraar Hiscox. Meer dan tien jaar geleden gaf De Baere een sculptuur van de bekende Amerikaanse kunstenaar Jimmie Durham in bruikleen aan het M HKA.

Het werk Rabbit ging vervolgens verloren in de opslagplaatsen die M HKA huurde bij Katoen Natie. Wellicht is het werk, bestaande uit machineonderdelen en stukjes hout, per ongeluk vernietigd. De verzekeraar weigert om Bart De Baere te vergoeden voor de waarde, die kan oplopen tot 300.000 euro. De verzekeraar werpt onder meer op dat er nooit een bruikleenovereenkomst was.

Volgens de anonieme briefschrijver(s) toont het gebrek aan communicatie over deze zaak, dat die volgens het managementteam “het daglicht niet kan verdragen”. Een verloren gewaand of zelfs vernietigd kunstwerk is geen goede reclame voor een museum, maar voorlopig heeft de rechtbank wel in het voordeel van M HKA en De Baere beslist, zo bewijst een vonnis dat De Morgen kon inkijken. De verzekeraar besliste in beroep te gaan.

Philippe Van Cauteren verwijst voor een reactie naar zijn advocaat, maar die was voor deadline niet bereikbaar.