Fictiefilm over journalist die vermoord werd door ISIS choqueert familie en collega’s

Viper Club verschijnt pas op 26 oktober, maar Diane Foley, de moeder van de vermoorde reporter James Foley, zag de film vorige week al op een filmfestival. Achteraf reageerde ze geschokt: “Dit klinkt net als het verhaal van mijn zoon. Dit klinkt als míjn verhaal.”

Er zijn opvallende gelijkenissen tussen Diane Foley en Helen Sterling, het hoofdpersonage uit Viper Club dat wordt gespeeld door de bekende actrice Susan Sarandon. Sterling is een verpleegster, net als Diane Foley, die vindt dat Sarandon zelfs fysiek op haar lijkt.

In de film wordt Sterlings zoon, een freelance journalist, in Syrië ontvoerd. Zijn moeder raakt gefrustreerd dat FBI-agenten die de ontvoering onderzoeken, zelfs geen contact hebben met het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, dat de jongeman via diplomatieke weg probeert vrij te krijgen. Ze neemt de zaak uiteindelijk in eigen handen en spreekt machtige lui buiten de regering aan om haar zoon in Syrië te bevrijden.

YouTube: pijnlijk

Dat gebeurde allemaal in het echte leven. Niet alleen met Diane Foley, maar ook met de familieleden van andere westerse gijzelaars in Syrië, die door de terreurgroep ISIS werden ontvoerd en soms vermoord.

James Foley werd in 2014 door ISIS onthoofd. Jihadisten verspreidden de video van zijn gruwelijke executie wereldwijd via YouTube. Het videonetwerk kreeg toen kritiek dat het onthoofdingsvideo’s niet snel genoeg offline had gehaald. Dat nu uitgerekend YouTube de film Viper Club vanaf eind oktober via zijn betalende kanaal verspreidt, maakt de zaak voor Foleys familie extra pijnlijk.

Waren de filmmakers verplicht om de familie van James Foley – of van andere vermoorde journalisten – vooraf om toestemming te vragen? Juridisch gezien niet. Maar er is ook nog de ethische kwestie, zegt Russell Smith, een advocaat gespecialiseerd in media, tegen The Washington Post. “Het draait hier om de levens van echte mensen, die op YouTube zijn afgeslacht. Uit respect zou je als filmmaker dan toch wel even de familie kunnen contacteren. Wat niet betekent dat je dan meteen alles hoeft te doen wat die familie zegt.”

‘Inspiratiebron’

Maryam Keshavarz, regisseur en scenarist van de film, geeft toe dat James Foley een inspiratiebron was, maar voegt eraan toe dat de film niet uitsluitend op het verhaal van één journalist is gebaseerd: “We hebben vooraf meer dan honderd artikels gelezen en een tiental documentaires bekeken”, zei de regisseur tegen The Hollywood Reporter. Toen Keshavarz, op Diane Foleys verzoek, met haar afsprak, was het al te laat om nog iets aan de prent te veranderen.

Niet alleen Foley is boos. De titel Viper Club verwijst duidelijk naar The Vulture Club, een gesloten Facebookgroep voor journalisten en hulpverleners. Ook bij The Vulture Club wordt ontzet gereageerd. Meer dan achtduizend journalisten wereldwijd wisselen er tips uit over hoe veilig te reizen en te werken in risicovol gebied. Maar in de film wordt The Vulture Club voorgesteld als een clandestien netwerk, dat de weg kent naar rijke weldoeners die geld voor gegijzelde journalisten kunnen inzamelen.

Geen verantwoordelijkheidszin

Peter Bouckaert, directeur noodsituaties bij de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch, is de oprichter en administrator van de echte Facebookgroep. Hij verwijt de filmmakers een gebrek aan verantwoordelijkheidszin. “Ook wij wisten vooraf nergens van. Tot we de reclame zagen voor de film, die eerst zelfs The Vulture Club zou heten”, zegt Bouckaert aan de telefoon.

“Na ons protest en na gesprekken met YouTube en Google in het bijzijn van advocaten, is de titel van de film aangepast. Maar de inhoud is hetzelfde gebleven. YouTube heeft Diane Foley nog een riante donatie aangeboden voor de stichting opgericht in James Foleys naam, maar dat geld (volgens Foley 30.000 dollar, nvdr.) heeft de familie geweigerd.”

Bouckaert spreekt van een “pijnlijke” ervaring. “Onze community heeft hard onderhandeld om reporter James Foley, hulpverlener Peter Kassig en ettelijke anderen vrij te krijgen. Bij Peter waren we dicht bij een vrijlating, maar hij werd toch vermoord nadat ISIS erachter was gekomen dat Peter bij het Amerikaanse leger was geweest.”

“Voor James werd uiteindelijk 100 miljoen dollar geëist. Het was onmogelijk om zo veel geld in te zamelen, we hebben dat zelfs niet geprobeerd. De film stelt dat dit wél is gebeurd. De suggestie dat journalisten zo veel geld kunnen ophalen en dan in een conflictgebied met losgeld gaan rondlopen, brengt reporters in oorlogszones in gevaar.”

Levens redden

Peter Bouckaert benadrukt dat de echte Vulture Club helemaal niet draait om spierballengerol of avonturisme, maar om professionalisme en ethiek. “Het netwerk is opgericht om elkaar bij te staan, om informatie te delen die levens kan redden, en dat blijven we in de toekomst ook doen. De regisseur van deze film beweert veel respect te hebben voor oorlogsverslaggevers en hulpverleners in conflictgebied, maar dat blijkt echt nergens uit.”