Oud-voorzitter Bruno Tobback: "Sp.a heeft geen alternatief verhaal"

“Niet hoeven te praten is een comfort dat wordt onderschat”, zegt Bruno Tobback, terwijl hij in een gezellig café aan de Vooruit een cappuccino wegslurpt. Hij zou de balans van zijn partij wel willen opmaken, had hij vooraf gezegd, op voorwaarde dat het on the record mocht. “Ik weet wat het is om als voorzitter anonieme kritiek te krijgen”, zegt Tobback. “Maar meningen moeten kunnen botsen. Beter een kiekenkot dan een partij waar geen ideeën uit komen.”

Hoe komt het dat sp.a op bodemkoers zit?

Bruno Tobback: “For the record: ik denk niet dat het aan de voorzitter ligt. (lachje) Het is altijd verleidelijk om te denken dat je maar één ding moet veranderen om een probleem op te lossen. In 2014 was ik het zwarte schaap. Maar je kunt enkel de koers uitzetten die anderen willen volgen. Mijn theorie is dat we het twintig jaar te gemakkelijk hebben gehad. Na de deelname aan enkele moeilijke regeringen zit er sleet op onze partij. Maar het grootste probleem is dat sp.a op dit moment nog geen tegenverhaal klaar heeft voor de kiezer. We missen een alternatief.”

Open Vld-voorzitter Gwendolyn Rutten stelt vanuit de meerderheid een alternatief belastingplan voor waar weken over gepraat wordt. Jullie hebben er zelfs vanuit de oppositie geen.

“Dat is de uitdaging. Wat mij betreft hebben we met de pensioenen een goed verhaal. We gaan al veel te lang mee in het beeld dat de vergrijzing en de pensioenen niet betaalbaar zijn. Terwijl we perfect weten hoeveel de pensioenen gaan kosten: 2,3 procent van het bnp tegen 2040. Dat is minder dan de belastingverlaging van Rutten. Die kost jaarlijks 15 miljard, of 3 procent van het bnp. Als Rutten vindt dat we ons dat kunnen permitteren, dan kunnen we ons ook betaalbare pensioenen permitteren."

Misschien heeft het ook met zelfvertrouwen te maken. Open Vld straalt goesting uit, Crombez zegt in De Standaard dat hij 's nachts wakker ligt omdat hij niet zeker weet of het zal lukken.

“Misschien moest hij dat niet zo luid zeggen. En meer ga ik daar niet over zeggen.”

Het getuigde van een zelden geziene eerlijkheid in de Wetstraat.

“Als dat impliceert dat we vroeger niet eerlijk waren, dan ben ik het daar niet mee eens. De frustratie van een aantal mensen binnen de partij is trouwens dat het daar nu wel een beetje naar ruikt. Zo van: we waren vroeger niet eerlijk, maar nu wel."

Uw opvolger John Crombez werkt hard. Hij gaat in veel afdelingen praten. Maar misschien werkt hij te veel binnen de partij in plaats van met potentiële kiezers?

“De beste manier om een organisatie te leiden, is intern praten en luisteren. Enfin, dat heb ik toch geleerd (lacht). Maar de kiezer moet wel weten waarvoor je staat. Want je kunt de neuzen zodanig in de dezelfde richting krijgen dat iedereen gelijk heeft, maar dat niemand het nog kan uitleggen. Daar ben je niets mee. Je moet je nek durven uit te steken en een aantal dingen op tafel leggen.

“Laat ons zeggen dat het evenwicht bij mij een beetje te veel naar de ene kant ging en bij John een beetje naar de andere kant. Let’s find the middle somewhere."

Het gevoel leeft wel dat de sp.a te veel met zichzelf bezig is.

“Dat klopt. En uiteraard heb ik voor de decumul en strenge ethische regels gestemd. Alleen krijg je daar geen verhaal aan opgehangen. Je mag er congressen over houden, maar dat mogen niet je enige congressen zijn. Want intussen laat je al de rest liggen. Daar heeft de man die vreest voor zijn pensioen en geen huis kan betalen, niets aan. Zo maak je de kiezer niet warm.”

Nochtans waren die regels wel nodig na de schandalen rond partijgenoten als Tom Balthazar, Daniël Termont, Luc Van den Bossche... en dat is alleen nog maar in Gent.

 “Het probleem is dat we toelaten dat er een amalgaam van gemaakt wordt. Luc Van den Bossche laat ik terzijde, want die doet al vijftien jaar niets meer voor onze partij. Wat hij uitsteekt: not in my name. Daniël zou vandaag ook niet meer op die boot in Cannes kruipen. En bij mijn weten heeft hij daar geen contracten ondertekend die de stad Gent gigantisch benadeeld hebben.

“Over Tom Balthazar kun je je de vraag stellen of het verstandig is dat je duizenden euro's verdient voor het soort functie dat hij had. Ik vind van niet. Maar hij is wel zoals alle andere bestuurders van (de Waalse intercommunale) Publipart aangeduid door het volledige schepencollege van Gent. Niet alleen door sp.a. Wat mij betreft is Balthazar in die context niet fouter dan al de rest."

Waarom is Balthazar dan door de partij overboord gegooid?

“Een verstandige vraag, maar dat moet je niet aan mij vragen.

“Op de duur zijn we zo bang voor een soort besmetting dat we onze eigen mensen niet meer durven te verdedigen. Ik kan dat begrijpen, maar dat is een paniekreactie. Publipart is geen typische sp.a-ziekte. Er zaten er nog vele anderen in. Je moet dat durven te zeggen.

Dan ook amnestie voor Tom Meeuws, die in Antwerpen tegen de muur liep met zijn WhatsApp-berichten naar Land Invest?

“Als ik die berichtjes lees, dan frons ik mijn wenkbrauwen zo hard dat het vel op mijn rug mee omhoog trekt. Maar Tom heeft eigenlijk niets te zeggen in het Antwerpse schepencollege. Hij gaf geen vergunning af voor de Tunnelplaats. En in tegenstelling tot De Wever of Koen Kennis geeft hij niet de indruk cadeautjes te geven aan bevriende ontwikkelaars die aan de coke zitten. In feite mag hij dus sms'en met wie hij wil. Niemand kan beweren dat hij in de zakken van de burger heeft gezeten. Dat is een belangrijk verschil.

"We hadden dat wel wat duidelijker mogen zeggen, vind ik. Met iets meer overtuiging. Ook als mensen een fout maken, en dat heeft Tom gedaan, moet je achter hen blijven staan. En je niet verstoppen achter je grote ideologische principes.”

Achter de PS bleven jullie nochtans niet staan zodra daar de schandalen uitbraken.

“De PS en sp.a delen een geschiedenis, dus we blijven homies, maar we zijn wel twee aparte partijen.

"Ik heb altijd geprobeerd afstand te houden van de PS en dat was destijds een van de dingen die mij verweten werd. Maar de gezondste houding is je eigen ding doen en los van elkaar zien waar je wel of niet overeenkomt. Zolang wij voldoende zeggen waar wij voor staan, hebben we daar geen last van. De aanval is de beste verdediging. Als je zit te wachten, ben je altijd het slachtoffer. Op dat vlak hebben we wel wat steken laten vallen."

Zoals?

“Een goed voorbeeld is de discussie over identiteit en waarden. Die trein hebben we zonder ons laten vertrekken.”

Aha, De Wever heeft dus gelijk: de volgende verkiezingen draaien om identiteit.

“Dat klopt, maar hij vergeet dat solidariteit en herverdeling ook deel uitmaken van de Vlaamse identiteit. En daar beantwoordt hij totaal niet aan, want die breekt hij af. Er is dus ruimte voor een alternatief.

“Om een voorbeeld te geven: als het gemeenschapsonderwijs een kader probeert te maken om in de klas om te gaan met verschillende thuistalen, dan doet het wat het moet, in het belang van de kinderen. Maar als sommige kinderen van de derde generatie migranten nog altijd een andere thuistaal hebben, dan klopt er iets niet en groeit er wantrouwen in de samenleving. Dat moeten we aanpakken, want het eerste slachtoffer van dat wantrouwen is de solidariteit die ons terecht nauw aan het hart ligt."

Nochtans voelt een hele sociale onderklasse zich net vergeten door de sp.a.

“Ik denk niet dat wij hen vergeten zijn. De socialisten zijn er altijd in geslaagd om een relatief sterke welvaartsstaat te behouden. Als je tegenslag hebt, dan heb je een vangnet. Dat blijkt trouwens ook uit de cijfers en de discussies deze week. Op dat vlak hoeven we ons geen seconde te schamen. Wat wel in ons nadeel speelt, is dat er een polarisering groeit tussen de twee kampen. Als je maar de keuze hebt van Donald Trump aan de ene kant en aan de andere kant Peter Mertens (PvdA), dan zijn we allemaal fucked. De vraag is: waar vinden we een radicaal en solidair midden?

Bij Groen?

“Met 13 procent ben je nog niet het grote alternatief. Ik ga niet betwisten dat zij erop vooruitgaan, maar Groen blijft voor een groot stuk steken in een hoogopgeleid en stedelijk publiek. Niets mis mee, uiteraard. Het is goed dat iemand de klanten in de hippe koffiebars vertegenwoordigt.

“Ik zie een samenwerking tussen sp.a en Groen wel zitten, maar de vraag is hoe we een publiek aanspreken dat op dit moment nog niet overtuigd is. Samengeteld gaan we er vandaag niet op vooruit. We halen nog geen 30 procent. Zowel op Vlaams als federaal niveau is er nog altijd geen alternatieve meerderheid voor centrumlinks. Dat moet toch uiteindelijk het doel zijn.”

Alleen slaagt Groen er klaarblijkelijk beter in om oppositie te voeren.

 “Je kunt ons moeilijk verwijten dat we onvoldoende oppositie voeren. Alleen vind ik dat we meer lef moeten tonen. We moeten de uitdager zijn, en niet alleen de opposant.”

Ondertussen begint er wel gemor op te stijgen vanuit de partij. Dat moet herkenbaar klinken.

"Ach, dat hoort bij het leven van een voorzitter. Zoals het uitzinnige applaus er soms ook bij hoort."

Voelt u toch geen klein beetje leedvermaak?

"Neen. Ik heb een niet onaardig deel van mijn loopbaan besteed aan de sp.a. Happy zijn dat het slecht gaat? Nee, ik ben toch ook mee slachtoffer van wat nu aan het gebeuren is?"

Leedvermaak zou nochtans een logische emotie zijn na de ‘vuile campagne’ tegen u, zoals uw vader het ooit omschreef.

"Campagnes zijn wat ze zijn. Ik zou zo’n campagne niet gevoerd hebben, maar ieder vogeltje zingt zoals hij gebekt is.

"Ik had natuurlijk liever verloren van iemand die binnen de kortste keren de partij weer naar omhoog had gebracht. Maar daarmee is ook alles gezegd."

U bent helemaal over uw... trauma?

"(lacht) Dat valt nogal mee. Ik zal niet zeggen dat dat plezierig was, maar in de politiek weet je dat dat gebeurt. Na al de successen die je behaalt, is er altijd een moment waarop het stopt. Dat hoort erbij.

“Ik ben niet naïef in de politiek gekomen, hoor. Ik zat op de schoolbanken toen ik mijn vader ontslag heb zien nemen wegens de dood van Semira Adamu. Ik ben nog voor een examen moeten gaan lopen omdat er betogers voor onze deur stonden. Ik heb er dus wat beter op kunnen anticiperen dan anderen. Anderzijds blijft het hard om messen in je rug te krijgen van mensen met wie je intens hebt samengewerkt.

“Ach, misschien kom ik over twintig jaar wel terug als Luke Skywalker. The last Jedi. (lacht hartelijk)"