Theatermaker Robert Wilson: "Als er veel gepraat moet worden, dan blokkeer ik"

"Tom Waits belde me twee weken geleden. Om halfvijf 's ochtends. (imiteert de diepe stem van Tom Waits) 'Hallo Bob, Tom hier. Je zult niet geloven wat ik net ontdekt heb. Ik zal het met je delen, ik ben zo opgewonden, ik moet het iemand vertellen.' En dan zei hij (imiteert hoog stemmetje): 'Ik heb een nieuwe stem gevonden!' Hij heeft twintig minuten lang in de telefoon gezongen, in zijn nieuwe, hoge stem.”

Robert Wilson (76) kan een bulderlach niet onderdrukken. De avant-gardistische theatermaker is in een opvallend goede bui, wanneer we hem in Antwerpen ontmoeten. Hij is in de Koekenstad om in het atelier van Jan Fabre een masterclass te geven – “Ik weet nog niet goed wat ik zal vertellen, mijn carrière heeft per ongeluk plaatsgevonden” – en om ons te vertellen over zijn nieuwe voorstelling, Der Sandmann: een horrormusical, gebaseerd op het gelijknamige kortverhaal van E.T.A Hoffmann, waarvoor hij de handen in elkaar sloeg met de Britse singer-songwriter Anna Calvi. Hij beschouwt het als een vervolg op The Black Rider, dat hij dertig jaar geleden maakte met auteur William S. Burroughs en, jawel, Tom Waits.

“Het zijn heel gelijkaardige verhalen, allebei heel donker. Ik wilde dit eigenlijk met (Talking Heads-zanger, EWC) David Byrne doen, maar hij had geen tijd. En hij stelde voor: zoek Anna Calvi eens op. Dus belde ik haar op. 'Ik ken je werk eigenlijk niet', zei ze. 'Ik ken je werk ook niet', zei ik. 'Maar misschien moeten we het daarom net doen.' Ze zei: 'Ja, is goed.' Zo ongecompliceerd. Heerlijk. Ik heb haar muziek pas opgezocht nadat we hadden afgesproken om samen te werken.”

Wilson houdt er niet van als er veel overlegd moet worden. Hij groeide op met een stotter, en wanneer we hem spreken, lijkt hij elk woord eerst in zijn hoofd te vormen voor het over zijn lippen komt. Een man van weinig woorden, dus. "Als er veel gepraat moet worden, dan blokkeer ik. Dan raak ik verward, en verdwijnen al mijn ideeën."

Schilderen met licht

Wilsons ideeën hebben geleid tot wat sommigen het meest invloedrijke theater van de laatste vijftig jaar hebben genoemd. Vaak werkt hij daarvoor met muzikanten samen – zijn doorbraakvoorstelling, Einstein on the Beach, was een vijf uur durende opera die hij samen met componist Philip Glass maakte, en sindsdien sloeg hij de handen in elkaar met Lou Reed, Tom Waits en Lady Gaga. Zijn werk staat dan ook niet meteen bekend als eloquent teksttheater, maar wel als ingenieuze puzzels waarin bizarre lichtspellen, mysterieuze soundscapes en bevreemdende decors als radertjes in elkaar klikken. Zelfs nu zijn recente werk, zoals Der Sandmann, duidelijkere verhaallijnen volgt, blijven zijn stukken in de eerste plaats visuele kunstwerken.

“Toen ik in New York voor het eerst naar het theater ging, was het gewoon lelijk. Ik ben nu nog altijd uren bezig met het vinden van de juiste belichting van de scène, maar toen werd daar niet over nagedacht. Het licht werd gewoon aan- en uitgedaan bij het begin en einde van een scène. Terwijl je in het theater echt kunt schilderen met licht."

En dan te bedenken dat Wilson aanvankelijk niet geïnteresseerd was in theater – het werk dat hij maakte, maakte hij op straat, in leegstaande kerken en op de daken van fabrieksgebouwen, en in plaats van acteurs koos hij voor spelers die hij op straat tegenkwam – “een dakloze, een fabrieksarbeider of een huisvrouw”, aldus Wilson. “Wat ik speciaal vond, was het gewone, het ordinaire."

Tegenreactie

Dat zijn theater nu volop de kracht van de verbeelding omarmt, is een tegenreactie op wat zijn collega's deden, wat Wilson als “art against illusion” omschrijft – kunst die zo puur en zo echt mogelijk moest zijn. “Maar ik vroeg me af: wat is er eigenlijk verkeerd met illusie?Je moet accepteren dat het theater per definitie kunstmatig is, je moet die kunstmatigheid omarmen: dat is het meest eerlijke dat je kunt doen.”

Der Sandmann toont tot wat voor een uniek spektakel die 'eerlijke kunstmatigheid' kan leiden – al deelt niet iedereen die mening, vertelt Wilson ons nog. “Ik ben opgegroeid in Texas, in een heel rechtse, streng gelovige gemeenschap: naar het theater gaan werd beschouwd als iets zondigs. Alsof je naar een bordeel ging. Mijn vader kwam naar een van mijn eerste producties kijken - het heeft lang geduurd om hem te overhalen – en hij zei tegen mij (imiteert Texaans accent): 'Son, dit is niet alleen ziek, het is gewoon abnormaal!'"

Van 30 juni tot 2 juli in deSingel, Antwerpen.