Direct naar artikelinhoud
ReportageDe Turkse oppositie

Turkse oppositie doet alsof ze echt van Erdogan kan winnen

Dat Erdogan de verkiezingen zou kunnen verliezen is alleen maar gunstig voor hem. Want als hij wint, is dat dus een democratische zege.

Aanhangers van Muharrem Ince, presidentskandidaat van de oppositie, tijdens een rally in Istanbul.Beeld AFP

Wie de verkiezingskoorts peilt op het plein voor de drukke pontterminal Kadiköy in Istanbul, letterlijk het scharnierpunt van Azië en Europa, kan niet anders denken dan: het feest van de democratie.

Alle partijen die zondag deelnemen aan de Turkse verkiezingen staan vreedzaam naast elkaar hun boodschap uit te venten, de meisjes in zwarte hijab van de Saadetpartij net zo goed als de keurige burgerdames van de seculiere CHP. Mannenbroeders van de regerende AKP houden welwillend stil bij de vrolijke Koerdische linedance, met ratelende keelklanken uitgevoerd door vrouwelijke aanhangers van de pro-Koerdische HDP.

Dit is geen door het AKP-bewind georganiseerde schijnvertoning, wat in Turkije plaatsvindt is een serieuze stembusgang voor het parlement zowel als het presidentschap, met ongewisse uitkomst. ‘Wij gaan winnen!’ claimen alle oppositiepartijen. Campagnebravoure, uiteraard, maar de peilingen sluiten het niet uit. Er is een serieuze kans dat de AKP geen meerderheid in het parlement verovert, en zelfs dat Recep Tayyip Erdogan het presidentschap verliest is niet uitgesloten.

Land van de noodtoestand 

De maatschappelijke verhoudingen in het amper van de mislukte coup bekomen Turkije zouden drastisch veranderen en het zou Turkijes positie in het internationale krachtenveld herschikken. Het zou het beeld verbrijzelen van Erdogan als ‘dictator’, in één adem genoemd met alleenheersers als Vladimir Poetin. Als de Russische president met 77 procent herkozen wil worden, gebeurt dat. In Turkije werkt het zo niet.

Misschien heet de aanstaande president wel Muharram Ince. De kandidaat van de CHP, de grootste oppositiepartij, heeft de beste kaarten tegen Erdogan, mocht het op 8 juli tot een tweede ronde komen in de presidentsverkiezingen. De 54-jarige Ince is de grote openbaring van deze campagne. Hij is een begenadigd spreker – gevat, grappig en voor CHP-begrippen uitermate volks en religieus. Erdogans gedroomde uitdager, die als het erop aankomt al wat tegen de AKP is achter zich verenigd weet.

Ondanks alles is Turkije ook het land van de noodtoestand, die volgens de VN ‘wordt gebruikt om alle kritiek op de regering het zwijgen op te leggen’. Het land van volle gevangenissen en een gemuilkorfde pers. Het land waar de zittende president in de campagne, als was hij René Froger in een Eyelove-reclame, buitensporig veel tv-zendtijd krijgt.

Het elan van de oppositie heeft daarom een keerzijde. Mochten Erdogan en zijn AKP winnen – en die kans is volgens dezelfde peilingen wel degelijk levensgroot – dan kunnen de verliezers moeilijk de verkiezingen als doorgestoken kaart afdoen en zullen zij de versterking van het Erdogan-regime moeten accepteren als de uitkomst van het democratisch proces.

Grootspraak

In een slimme analyse speelt columnist Hilal Kaplan daar al op in, vrijdag in de AKP-gezinde krant Daily Sabah. ‘Buitenlandse media zinspelen op de val van Erdogan’, schrijft ze. ‘Dat toont twee dingen aan. Ten eerste dat Turkije een dynamische oppositie heeft die vrijelijk campagne kan voeren. Ten tweede dat Erdogan een leider is die kan worden afgezet door middel van verkiezingen – wat betekent dat Turkije geen dictatuur is.’

Op een briefing voor de internationale pers woensdag op het AKP-hoofdkantoor in Istanbul is zo’n val echter volstrekt niet aan de orde. ‘Ik verwacht een overwinning in de eerste ronde’, zegt vicevoorzitter Ravza Kavakçi, lid van een familie die voorop liep in de cultuurstrijd rond de hoofddoek. ‘Dat de populariteit van Erdogan terugloopt’, zegt ze, ‘daar merken wij niets van.’

Het is niet per se grootspraak. De president blijft na zestien jaar AKP-bewind uitermate geliefd bij ruim 40 procent van het electoraat. Dat is niet zonder reden. Tijdens zijn bewind voegde Turkije zich in de top-20 van grootste economieën. Hij investeerde volop in gezondheidszorg, openbaar vervoer en stedelijke infrastructuur. Bevolkingsgroepen voor wie de kemalistische elite nooit oog had, kregen een beter leven.

Succes en ambitie van de AKP worden zichtbaar in een kloek verkiezingsmanifest, aan de buitenlandse pers uitgereikt als een 350 pagina’s tellend boekwerk: The AK Party can do it. Versterking van de vrijemarkteconomie en het openbaar bestuur, daar gaat het over. Voor de goede orde: het woord ‘islam’ komt in het hele manifest niet voor.

Dadendrang

Wat opvalt, is de trotse opsomming van alle grote projecten die op stapel staan: snelwegen, tunnels, musea, metro’s, energiecentrales. Dit is Erdogan op z’n best: de Macher, die dingen voor elkaar krijgt. Het summum is zijn plan voor het Istanbul Kanaal, dat de Zwarte Zee gaat verbinden met de Zee van Marmara.

‘Dat is Erdogans fort: hij kan na zestien jaar wijzen op tastbare resultaten’, zegt Mehmet Çelik, politiek verslaggever van Daily Sabah. ‘De oppositie heeft niets positiefs te bieden. Die heeft maar één ding gemeen: ze zijn anti-Erdogan.’

Volgens critici heeft Erdogans dadendrang ook een keerzijde. Projecten als het Istanbul Kanaal, zeggen ze, kosten miljarden dollars en zoals altijd zijn het Erdogans vriendjes in de bouwwereld die profiteren. Het veroorzaakt onrust in het AKP-electoraat.

‘In een tweede ronde van de presidentsverkiezingen kan zich dat tegen hem keren’, zegt Sinan Ülgen, hoofd van de denktank Edam. ‘Als de AKP in het parlement de meerderheid verliest en Erdogan blijft in de eerste ronde onder de 50 procent, is hij niet langer de vanzelfsprekende winnaar. Kiezers gedragen zich daarnaar.’

De AKP is zichtbaar nerveus, zegt Ülgen. Donderdag opperde Erdogan zelfs de mogelijke noodzaak van een regeringscoalitie. Dat woord nam hij zestien jaar lang niet in de mond. Mogelijk moet president Erdogan straks regeren met een parlementaire meerderheid van de oppositie. Zo’n ‘cohabitation’ is voor de Turken onbekend terrein; in het staatsrecht is er niets over geregeld. Dus werd op de persbriefing gevraagd: hoe gaat de AKP dat oplossen? Vicevoorzitter Kavakçi: ‘Daar hebben we nog helemaal niet over nagedacht.’

Turkse jongeren leggen uit dat er echt iets te kiezen valt

Zeyneb Varol (23), econoom en journalist, voert campagne voor de AKP

Zeyneb Varol

Waarom AKP?

Twee redenen. Ten eerste mijn rechten. Mijn moeder werd van de universiteit geschopt omdat ze een hoofddoek droeg. Mijn oudere zussen moesten helemaal naar Maleisië om te kunnen studeren. Als kind heb ik altijd gedacht dat ik dat ook zou moeten doen. In mijn omgeving zag ik allemaal slimme meiden die hun toekomst geblokkeerd zagen door het hoofddoekverbod. Lang niet alle ouders kunnen het zich veroorloven hun dochters naar Maleisië te sturen. Toen ik 14 was, werd het hoofddoekverbod op de universiteiten opgeheven. Dus dankzij de AKP kan ik studeren. Voor de partij is dat geen kwestie van moslimrechten, maar van mensenrechten.

Dan de economie. Onze familie is middenklasse, maar ook wij hebben vroeger geleden onder de crises. Onder de AKP is Turkije een welvaartsstaat geworden. Je kunt het zien op straat. Ook elke CHP-kiezer zal moeten toegeven dat we nu beter af zijn dan in 2002.

Maar het belangrijkste punt is voor mij het opheffen van het hoofddoekverbod. We werden behandeld als tweederangs burgers. De oude elite keek op ons neer. Iedereen met een hoofddoek kent die ervaring.

De discriminatie is niet helemaal over, maar tegenwoordig durf ik er iets van te zeggen. De mentaliteit is veranderd, dankzij de AKP. Mijn zussen hebben goede banen bij een luchtvaartmaatschappij, ik werk bij een krant. Ik had nooit kunnen dromen dat dat mogelijk zou zijn. We zijn nog steeds bang dat de oude elite zal terugkeren, maar ik vertrouw erop dat de AKP mijn rechten zal beschermen.

Irmak Dumlupinar (24), kok, voert campagne voor de HDP

Irmak Dumlupinar

Waarom HDP?

Voor mij is HDP de partij van diversiteit, voor alle segmenten van de samenleving. Mijn vader is Armeens, mijn moeder is een Koerdische aleviet. Door die achtergrond kreeg ik al jong een bepaalde blik op de wereld. Ik ben me zeer bewust van de onderdrukking van minderheden. Onderdrukking omdat ik een jonge vrouw ben, een Armeense vrouw, een Koerdische vrouw, een aleviet. De AKP ontkent de Armeense genocide en de alevitische genocide.

Ik ben socialist. Socialisme, dat is voor mij ruimte om in vrijheid te kunnen leven. Met vrede tussen de religies en de bevolkingsgroepen. Met economische gelijkheid. Maar die komt vanzelf, als diversiteit en maatschappelijke gelijkheid worden erkend.

De HDP is voor mij ook de vrouwenpartij. Op alle niveaus heeft de partij een quotum van 50 procent vrouwen. De AKP is een vijand van vrouwenrechten, een mysoginistische partij. De wetten van deze regering over kindermisbruik en verkrachting zijn vreselijk. Erdogan heeft onlangs 34 duizend misdadigers gratie gegeven, onder wie verkrachters, maar de politieke gevangenen zitten nog steeds vast. Onlangs werd een vrouw vermoord door haar man omdat ze niet goed gekookt had. Hij werd vrijgesproken. ‘Had ze maar beter moeten koken’, zei de rechter. Kijk, dat heeft zestien jaar AKP met Turkije gedaan. Een van onze leuzen is: ‘Wij willen echt recht, geen mannenrecht.’ We hebben genoeg van het patriarchaat.

Hiseyin Denizcoskun (22), student rechten, voert campagne voor de CHP

Hiseyin Denizcoskun

Waarom CHP?

Ik ben bezorgd om de toekomst. Sinds ik klein was leef ik al onder een AKP-regering, ik weet niet beter. Ik ben ziek van het onderwijsbeleid, dat voortdurend verandert. Ten slechte. Het onderwijs wordt duurder en slechter. Ik kan dit gesprek niet eens in het Engels voeren! Dat is de schuld van de regering. Neem de examens dit jaar, die zijn uitgesteld omdat Erdogan de verkiezingen wilde vervroegen. Met de studenten is geen rekening gehouden. Ze trekken zich niets aan van de jeugd.

Ik kom uit een CHP-familie, maar ik ben in mijn politieke keuze en levensovertuiging vrij opgevoed. Mijn ouders zijn alevieten. Voor hen is dat een godsdienst, voor mij is het cultuur, ik geloof niet in God. De AKP probeert de islam aan de mensen op te leggen. De alevitische gebedshuizen worden niet erkend. De regering gebruikt Dianet, het overheidsorgaan voor religie, voor politieke doeleinden. Of de AKP een verborgen agenda heeft? Voor mij is nepotisme hun verborgen agenda. Overheidsopdrachten worden aan politieke vriendjes en andere connecties gegund. We consumeren meer dan we produceren, alles met geleend geld. Alles wat de AKP belooft, gaat over consumptie. ‘Overal komen koffiehuizen’, zeggen ze. Dat betere leven waar de AKP zo van opgeeft, ik zie het niet. Van economische vooruitgang heb ik niets gemerkt. Turkije had licht nodig in de duisternis. Dat licht is er nu: Muharram Inçe, onze presidentskandidaat. Veel van mijn vrienden stemmen op Erdogan. Toch kunnen we vrienden zijn. Dat is democratie.

Hilal Tuncer Kayan (27), milieu-ingenieur, voert campagne voor de Goede Partij (IYI)

Hilal Tuncer Kayan

Waarom IYI?

De IYI is niet een partij met één ideologie, zoals de andere partijen. Mensen die voorheen partijloos waren zoals ik, hebben bij de IYI politiek onderdak gevonden. Centrumrechts, centrumlinks? Ik wil geen etiketten plakken. We zijn alles wat de mensen willen dat we zijn, we staan open voor iedereen. Ook vrouwen met een hoofddoek, de AKP heeft niet het alleenrecht op godsdienst. De jeugd en vrouwen staan bij ons op de eerste plaats. Dit land is te lang door mannen geregeerd. Ik geloof in positieve actie. Onder de AKP-regering is het geweld tegen vrouwen toegenomen.

De IYI is een goed alternatief voor mensen die genoeg hebben van deze regering. Wat zo slecht is aan deze regering – daar kan ik de hele dag over praten. Onderdrukking, geen vrijheid van meningsuiting. Geen respect voor mensenrechten, voor dierenrechten. De rechtsstaat moet worden hersteld, journalisten moeten worden vrijgelaten. Erdogan heeft te veel macht, we moeten terug naar het parlementair systeem.

Onze kandidaat, Meral Aksener, wordt van de televisie geweerd, ze krijgt geen zendtijd. Ik geloof dat ze de tweede ronde van de presidentsverkiezingen haalt. Zo niet, dan zullen we verder zien. Hoe dan ook zal niemand van ons ooit op Erdogan stemmen.

Baran Yaman (24), student Arabische literatuur, voert campagne voor Saadet

Baran Yaman

Waarom Saadet?

Saadet staat voor alle goede dingen. Rechtvaardigheid vooral. We noemen onszelf geen islamitische partij. We zijn een Turkse partij. Maar we zijn moslims en de islamitische regels zijn belangrijk voor ons. Als moslims maken we ons zorgen over bepaalde dingen. Rente bijvoorbeeld: door de rente worden we leeg gezogen door andere landen. Of alcohol. Als we gaan regeren, zullen we dat niet verbieden, wel beperken. De mensen zijn vrij, maar de vrijheid stopt waar het inbreuk maakt op andermans leven. Alcohol en drugs corrumperen de maatschappij.

Als Saadet gaat regeren, zullen we niet de sharia invoeren. Dat is meer iets voor de lange termijn. Er bestaan veel misverstanden over de sharia. We moeten de mensen ervan overtuigen, niet dwingen, volgens de sharia te leven. Als ze dat gaan doen, wordt het vanzelf de maatschappelijke norm.

Erdogan is geen dictator, maar hij heeft wel te veel macht. Na de verkiezingen zullen we dat corrigeren. De AKP wil Turkije bij Europa laten horen. Wij niet, wij willen dat Turkije samenwerkt met de islamitische landen. We hebben niets tegen Europa, maar we hebben Europa niet nodig. Over andere dingen denken de AKP en wij hetzelfde. Het hoofddoekverbod bijvoorbeeld.

Het eerste wat we zullen doen als we de verkiezingen winnen, is een eind maken aan de polarisatie. Daar zijn we nu al mee bezig, dat blijkt wel uit het feit dat we een stembusakkoord hebben gesloten met partijen die ver van ons af staan, de CHP en de IYI. De reden: anders halen we de kiesdrempel niet.