Column: Hoe feiten hun kracht verliezen als ze geschiedenis worden

Lody van de Kamp is rabbijn en auteur. Hij schrijft maandelijks een column.

Niet alléén kennis van de geschiedenis biedt toekomst.

Aan het begin van de twintigste eeuw speelde zich een drama af bij de Joodse immigrantengemeenschap in New York. In een van de overvolle sweatshops – confectiebedrijven waar jonge meisjes en vrouwen heel lange dagen voor heel weinig geld achter de naaimachines hun dagen moesten slijten – brak brand uit. 146 van hen kwamen om. Brandgangen en nooddeuren waren afgesloten, om te voorkomen dat de dames tijdens werkuren een luchtje gingen scheppen. Als ratten in de val sprong een deel van hen vanaf de achtste en de negende verdieping door de ramen naar buiten. Velen kwamen om door verstikking. De ramp kende grote gevolgen. Bijna onmiddellijk kwam nieuwe wetgeving tot stand op het gebied van brandveiligheid.

Naast enkele Italiaanse immigranten waren het hoofdzakelijk Joodse slachtoffers; de jongste was 14 jaar en de oudste 43. Hun families waren nog maar kort tevoren met de grote immigratiegolven aan het einde van de negentiende en in het begin van de twintigste eeuw uit Litouwen en Rusland naar de Verenigde Staten gekomen.

vergeten ramp

De beelden van de dodelijke slachtoffers aan de voet van het gebouw in de straten van het New Yorkse Manhattan zijn om nooit te vergeten. Net als de foto’s van de identificatie in het mortuarium. Maar het is onderhand meer dan honderd jaar geleden. Nog maar weinig mensen weten dat dit ooit heeft plaatsgevonden. Ook binnen de nazaten van die generatie Joodse immigranten is het een nagenoeg vergeten verhaal.Deze ramp in het Triangle Confectiebedrijf is een klassiek voorbeeld van hoe de kracht van feiten door het voortschrijden van de geschiedenis wordt ingehaald.

In de nasleep van de verkiezingen van vorige week wordt gewezen op historische ontwikkelingen, waarvan de gevolgen toen voldoende zouden moeten zijn om het kiesvolk te overtuigen dat we deze kant nooit weer op willen. Maar we weten dat dit toch niet zo werkt. Historische feiten hebben doordat ze geschiedenis zijn geworden, aan kracht ingeboet.

Dit betekent niet dat onze samenleving door het gebrek aan kennis vanuit de historie reddeloos verloren zou zijn. Er is, God zij dank, ook nog een heden. En in dat heden klinkt, naast alles wat we niet willen, een krachtige boodschap van maatschappelijke verantwoordelijkheid, naastenliefde en een politieke wil om ons land fatsoenlijk te regeren. Er bestaat een brede vasthoudendheid om alles wat in het verleden aan onderlinge verbondenheid voor iedere inwoner is opgebouwd, te behouden. En, niet te vergeten, er zijn binnen het politieke spectrum als vanouds fracties die hun taak vervullen vanuit het bijbels gedachtengoed. Dit weegt allemaal op tegen gebrek aan historisch besef, dat wij met het voortschrijden van de geschiedenis kwijtraken.

magische grens

Hoe worden feiten geschiedenis? Zo’n drie decennia geleden werd al gewaarschuwd dat de magische grens van een eeuwwisseling naderde. Het terugkijken naar gebeurtenissen van vóór de eeuwwisseling heeft veel minder overtuigingskracht dan het verwijzen naar dat wat zich heeft afgespeeld ná dat moment. De politieke keuze in ons land heeft dit laten zien. En wat hier in Nederland aan de hand is, gebeurt ook bij onze Europese partners. Verwijzen naar het verleden van de vorige eeuw? Onze oosterburen gebruiken hiervoor de term ‘Das war einmal’. Dat was toen.

En de waarheid? Van die grote ramp achter de naaimachines in Manhattan rest nog een monument of een grafsteen, waarop de doodsoorzaak van de overledene staat vermeld. Of een verhaal over een overgrootouder, dat nog in de familie doorzingt. De rest is onderdeel van de vergetelheid.

Het heden hier dichtbij is zichtbaar. Onze idealen voor een betere wereld en onze krachten die wij daaruit putten. Ons geloof in een Schepper, dat ons verantwoordelijkheden geeft. En de wetenschap dat de waarachtigheid van een kleine minderheid het altijd wint van de onwaarheid van een grote meerderheid. Ook binnen de democratie. Dat was toen, maar dat is ook nu.