Wat er allemaal misging bij Eneco, en hoe het wél had gemoeten

De Ondernemingskamer van het gerechtshof Amsterdam heeft korte metten gemaakt met het handelen van de raad van commissarissen van Eneco. Het hof schorste woensdag president-commissaris Edo van den Assem en gelastte een nader onderzoek naar de gang van zaken bij het bedrijf.

Een dag later trok Van den Assem zijn conclusies en trad per direct af. Een paar maanden geleden had hij juist topman Jeroen de Haas de laan uitgestuurd. Een machtsstrijd met veel verliezers dus.

Eneco is verwikkeld in een privatiseringsproces dat de aandeelhouders (veel gemeenten) in gang hebben gezet. De gemeenten willen hun aandelen verzilveren. De schatting is dat Eneco tussen 2,5 en 4 miljard euro waard is.

Wat is er bij Eneco de afgelopen maanden misgegaan?

drie- of vierhoek

In de managementliteratuur over vennootschappen wordt steeds gewezen op het belang van goede samenwerking in de driehoek: raad van bestuur, raad van commissarissen en aandeelhouders. Zij hebben elk een belangrijke en onderscheiden rol: bestuur, toezicht en eigenaarschap.

Daarbij spelen ook verschillende belangen. Zeker de belangen van aandeelhouders kunnen heel anders liggen dan die van het bestuur (langetermijnbeleid, continuïteit, werkgelegenheid). Tegenwoordig wordt er nog een vierde rol aan toegevoegd: die van de ondernemingsraad (medezeggenschap).

In deze drie- of vierhoek is het bij Eneco helemaal verkeerd gegaan. De centrale vraag is: wie heeft het voor het zeggen bij het voorgenomen privatiseringsproces van Eneco?

Dat was geregeld in het Aandeelhoudersconvenant: de driehoek zou gezamenlijk optrekken; een mogelijke verkoop van aandelen is niet alleen een zaak van de aandeelhouders.

eenzijdige actie

Daar gaat het in 2017 al mis. De grootste aandeelhouders (Rotterdam, Den Haag en Dordrecht) besluiten dat ze van de aandelen af willen en gaan de overige gemeenten hierover consulteren. Deze eenzijdige actie is het begin van de verwijdering tussen bestuur en commissarissen aan de ene kant en de aandeelhouders aan de andere.

De grote gemeenten willen vooral geld zien en zoeken dus naar de hoogste bieder. De raad van bestuur maakt zich zorgen over het groene, duurzame imago van Eneco en wil dat ook in de toekomst overeind houden. Dan denk je niet bij voorkeur aan een buitenlandse koper (zoals het Zweedse Vattenfall bij Nuon en het Duitse RWE bij Essent). Bestuurder Jeroen de Haas wil Eneco liever naar de beurs brengen dan verkopen aan een private partij. Het bedrijf kan dan een eigen, duurzame koers blijven varen in Nederland.

rolvast gedrag

Als je de uitspraak van de Ondernemingskamer leest, is het ongelooflijk hoe partijen die geacht worden samen te werken in het belang van Eneco, over elkaar heen rollen en elkaar verwijten maken dat de ander ‘zich niet constructief opstelt’.

Het blijkt in zo’n situatie – waarin ieder voor het eigen belang opkomt – niet meer te lukken rolvast gedrag te vertonen.

De schorsing van de voorzitter van de raad van commissarissen heeft daar direct mee te maken. De raad is op de stoel van het bestuur gaan zitten, door over de verkoop van Eneco vérgaande afspraken te maken met een vertegenwoordiging van de aandeelhouders. Dat gebeurde in een mediation, om het ontstane geschil op te lossen. Het bestuur maakte geen deel uit van deze mediation en voelde zich gebruuskeerd. De uitkomst had het karakter van slikken of stikken voor het bestuur van Eneco.

De Ondernemingskamer stelt terecht dat de overeenkomst tal van afspraken bevatte die bij het domein van het bestuur horen. Oftewel: schoenmaker, houd je bij je leest.

Rolvast gedrag is van groot belang, ook als de belangen groot zijn en er veel op het spel staat. In dit geval stond de raad van commissarissen onder grote druk van de aandeelhouders. Die hadden in een eerder stadium het vertrouwen in de toezichthouder opgezegd. Ze vonden dat die onvoldoende kritisch was op het handelen van het bestuur van Eneco.

De raad van commissarissen heeft zich, onder de druk van ontslag door de aandeelhouders, te veel vereenzelvigd met hún belangen. Daarmee heeft de toezichthouder hun vertrouwen teruggewonnen, maar zijn eigen onafhankelijkheid ter discussie gesteld en het bestuur voor voldongen feiten gesteld.

De toezichthouder had ook de centrale ondernemingsraad (cor) niet mogen passeren bij het ontslag van de bestuurder (Jeroen de Haas) en de benoeming van zijn opvolger (Ruud Sondag). De cor is in beide gevallen niet geraadpleegd of alleen voor de vorm. De adviesaanvraag voor de benoeming van Sondag aan de cor werd verzonden op 8 mei. Op 9 mei verscheen al het persbericht van Eneco over de voorgenomen benoeming. Dat zegt genoeg.

Geen wonder dat de cor een enquêteverzoek heeft gedaan bij de Ondernemingskamer. Die enquête komt er nu en zal nog veel stof doen opwaaien. Het betekent immers dat Eneco niet uit de negatieve publiciteit komt en dat is niet aantrekkelijk voor potentiële kopers.

gezamenlijk plan

Vanaf het begin hebben aandeelhouders eenzijdig de regie proberen te pakken over het privatiseringsproces. Daar is het misgegaan. De grote aandeelhouders hadden hun wensen over de privatisering moeten inbrengen bij bestuur en commissarissen, om tot een gezamenlijk plan te komen. Dan hadden ook afspraken gemaakt kunnen worden over het benaderen van de overige gemeenten met eenduidige communicatie.

Als dan de meerderheid van de gemeenten kiest voor verkoop, is het goed dat alle betrokken partijen de criteria scherp invullen waaraan de verkoop moet voldoen.

laatste woord

Vervolgens is het aan het bestuur van Eneco om die opdracht in te vullen, onderhandelingen te voeren en met onderbouwde voorstellen te komen, die uiteindelijk de goedkeuring moeten krijgen van de raad van commissarissen en aandeelhouders.

De raad van commissarissen moet daarbij letten op de maatschappelijke en bedrijfsbelangen van Eneco (duurzaamheid, continuïteit, werkgelegenheid). De aandeelhouders mogen hun eigen belang laten meewegen (liefst de hoogste bieder) en hebben het laatste woord – maar niet het hoogste woord. <