De megalomanie van Xi Jinping komt verpakt in gortdroge taal

De Chinese president Xi Jinping heeft de reputatie onberekenbaar en ­onvoorspelbaar te zijn. Toch legt hij wel degelijk uit wat hij doet en ­waarom; namelijk in zijn ideologische ­geschriften. Met gemiddeld twaalf publicaties per jaar is Xi de veelschrijver onder de Chinese ­partijleiders, al wordt zijn omvangrijke oeuvre ­buiten China nauwelijks gelezen, zo ontoe­gan­kelijk is het.

Niet voor niets vergelijkt de Belgische ­sinoloog Pierre Ryckmans, alias Simon Leys, het lezen van officiële Chinese documenten met “het doorslikken van ­emmers zaagsel”, omdat de pennenvruchten van Chinese communisten gortdroog zijn. Zo ook die van Xi Jinping.

Met hun geschriften borduren Chinese partijleiders voort op de politieke erfenis van hun voorgangers. Wie niet schriftelijk bijdraagt aan de staatsideologie, wordt snel ­buitenspel gezet en nog sneller vergeten. Door deze poli­tieke cultuur heeft het gedachtegoed van de Chinese ­Communistische Partij (CCP) iets weg van een trui, waaraan ­iedere partijleider een stukje breit. Xi houdt het niet bij een mouw. Zijn politieke leer, het Xi Jinping Denken, is in de twaalf jaar van zijn bewind uitgedijd tot een super­sized overall, met allerlei ingewikkelde zakken en valse sluitingen.

Xi’s woordenstroom staat bol van de slaapverwekkende ­dogma’s en tegenstrijdigheden. Ook is hij dol op ­versluierend taalgebruik. Xi kondigt cruciale dingen maar één keer aan. Wie dan net even niet oplet, begrijpt niet wat er ­gebeurt als Xi’s woorden vervolgens worden verpakt in slogans en in China als concrete commando’s worden uitgevoerd.

Zelfs voor gespecialiseerde academici is het geen sine­cure om uit Xi’s woorden op te maken wat de Chinese ‘sterke man’ bedoelt. Maar professor Steve Tsang (64), directeur van de School of African and Oriental Studies (SOAS) van de ­Universiteit van Londen, is er met zijn collega-China-kenner Olivia Cheung toch in geslaagd. Alles wat Xi heeft geschreven, hebben Tsang en Cheung gelezen en uitgebeend. Of het nu Xi’s vuistdikke verhandelingen over bestuur zijn of zijn gebundelde levenswijsheden, zoals het belang van een goede nachtrust.

Het resultaat is Het Xi Jinping Denken, een boek dat op het nachtkastje zou moeten liggen van iedereen die de komende decennia iets met China te maken heeft. Academici Tsang en Cheung laten zien dat Xi’s ideologie schrikbarend weinig om het lijf heeft en vooral dient om Xi Jinping zelf aan de macht te ­houden. “Dit zal ­China op termijn niet ­sterker, maar zwakker maken”, waarschuwt Tsang.

Xi heeft de hele partij in een mum van tijd naar zijn hand gezet. Waarom is dat schadelijk?

“De ideologie van Xi komt neer op één land, één volk, één partij en één leider. Het Xi Jinping Denken draait om een partij die altijd en eeuwig wijs, capabel en effectief zal zijn onder die ene ­leider, namelijk Xi. Zijn politieke ­theorie draait om zijn drijfveer: aan de macht blijven.

“De nadruk op die ene leider is nieuw voor de Chinese Communis­tische Partij (CCP). Zelfs Mao Zedong (grondlegger van de Chinese Volks­republiek, VK) koos ruim voor zijn zeventigste levensjaar een opvolger. Xi’s twee voorgangers stonden aan het hoofd van een collectief leiderschap. Dat voorkwam dat er enorme fouten werden gemaakt.

“Xi heeft dat collectief leiderschap aan de kant geschoven en ook de beperkingen op zijn ambtstermijn af­geschaft. Zijn denken bepaalt de koers van China zolang hij regeert, en dat kan twintig tot vijfentwintig jaar ­duren. Rond 2050 moet Xi’s Chinese droom zijn gerealiseerd, door China groot, alom gerespecteerd en machtig te maken. Xi, dan 95 jaar oud, kan dan nog steeds regeren.”

Xi’s denken bepaalt de koers van China, maar u con­cludeert dat er weinig intellectuele diepgang is?

“Zijn geschriften barsten van de tegenstrijdigheden. Hij doet bijvoorbeeld alsof hij de erfgenaam van Karl Marx is, maar in zijn beleid zit nauwelijks marxisme. Het marxistische idee van herverdeling van welvaart via een verzorgingsstaat, daar heeft Xi niets mee op. Mensen worden daar volgens hem lui van. In de praktijk is hij eerder een leninist.”

De Russische revolutionair Vladimir Lenin herschreef het werk van Karl Marx aan het begin van de vorige eeuw, ­omdat hij dacht dat arbeiders onder leiding van een voorhoedepartij sneller tot een revolutie zouden komen en daarna meteen door konden naar het socialisme. Met dit uitgangspunt bouwt Xi de communistische partij, de ­overheid en het Chinese volk om tot een soort machine die in dienst staat van Xi’s ambities.

Een hele wand in Tsangs werkkamer aan de Universiteit van Londen wordt gevuld met boeken van Chinese politici. Wie vertrouwd is met hun werk, stelt Tsang, doorziet dat Xi van zijn voorgangers neemt wat er in zijn straatje past, ­zonder bronvermelding en bewijsvoering. “Dat voegt hij bij zijn verwrongen ideeën over de Chinese tradities, beschaving en cultuur. Zo husselt hij politieke ideologieën en ­Chinese geschiedenis door elkaar.”

Xi liet zich voor het einde van zijn eerste termijn al uitroepen tot de zogenoemde ‘kern’ van het leiderschap van de CCP. Zo werd hij de leider voor het leven die geen kritiek duldt, laat staan concurrentie. Waarom liet de partij dit gebeuren?

“Xi suste de partijtop in slaap met zijn middelmatige reputatie. Toen hij rond 2007 boven kwam drijven als kandidaat voor het partijvoorzitterschap, leek hij een slap, onopvallend type. Die kan geen kwaad, moeten ze hebben gedacht.

“Bedot door dat sullige imago had de rode elite pas door welk vlees de CCP in de kuip had toen Xi, in zijn tweede jaar aan de macht, brak met de ongeschreven regel dat functionarissen uit de hoogste regionen niet worden onderzocht wegens corruptie. Een onaantastbaar gewaande oud-veiligheidschef en Politburo-lid kreeg levenslang. Xi stelde zijn kameraden een eeuwigdurende strijd tegen corruptie in het vooruitzicht.

“Toen werd iedereen bang voor zijn eigen hachje. Zo neutraliseerde Xi alle partijleden die zich tegen hem ­hadden kunnen verzetten.”

U schrijft dat de machtsconcentratie bij Xi China uiteindelijk zal verzwakken. Hoe ziet u dat gebeuren?

“Voorlopig moet China het doen met die ene leider, die de ene vergissing op de andere stapelt. Zijn ideeën staan bijvoorbeeld de meest voor de hand liggende oplossing voor de huidige malaise in de Chinese economie in de weg. Als de staat zorg, onderwijs en sociale zekerheid op grote schaal zou stimuleren, geeft dat mensen vertrouwen om te con­sumeren en investeren.

“Maar dat durft niemand voor te ­stellen. Xi heeft zich immers tegen de verzorgingsstaat ­uitgesproken en het is nu ­eenmaal verboden om binnen de partij plannen te bespreken die indruisen tegen zijn gedachtegoed. Daarom is er nu geen plan voor de economie.

“Zo maakt hij meer vergissingen, die ieder op zich niet ­fataal zijn, maar die China uiteindelijk zullen verzwakken. Terwijl Xi werkt aan een sterk China, bereikt hij juist het tegendeel.”

Zijn er pogingen gedaan u tijdens uw onderzoek op andere gedachten te brengen?

“De Chinese ambassade in Londen is niet dol op me. Maar ze weten dat elke poging om me te beïnvloeden in mijn boek komt. Ze hebben niets geprobeerd, misschien omdat de materie zo droog is dat ze dachten: veel plezier ermee, daar horen we niets meer van.”

Tsang, die in Hongkong geboren werd toen de Britten daar de dienst uitmaakten, is altijd kritisch geweest. Zijn onafhankelijke manier van denken dankt hij aan het koloniale onderwijs in Hongkong, vertelt Tsang, die als opstandige jongere vurig in het maoïsme geloofde. Daar stapte hij van af na een uitstapje naar het Chinese vasteland in 1978, waar zijn rode idealen als een zeepbel uiteenspatten. In 1981 vestigde Tsang zich in het Verenigd Koninkrijk, waar hij zich ontpopte als een gerespecteerd academicus met als specialiteit de Chinese politiek.

Xi’s ideologie wordt ook buiten China aan de man ­gebracht. Hoe pakt China dat aan?

“In de Engelse vertaling van zijn geschriften (Xi Jinping Thought) nodigt Xi landen in het mondiale Zuiden uit voor een ­gezamenlijke toekomst met China. De liberale internatio­nale ­wereldorde verkettert hij als een systeem van, voor en door het Westen. In zijn ogen is deze wereldorde helemaal niet ­democratisch. Met China als natuurlijke ­leider krijgt het mondiale Zuiden een betere en echt democra­tische wereld, ­belooft Xi.

“Maar in de oorspronkelijke Chineestalige documenten, bedoeld voor Xi’s Chinese publiek, staat iets anders. Namelijk een gedeelde lotsbestemming voor de mensheid onder Chinees leiderschap. Dat wil zeggen dat Xi de wereldorde herschikt, naar Chinees eigenbelang. Natuurlijk zegt hij niet dat dit uitdraait op een sinocentrische wereldorde, want Xi is een door de wol geverfde politicus die zijn ­gedachten zo weet te verpakken dat ze niet bedreigend overkomen op de rest van de wereld.”

Hoe maakt u Xi’s plan voor de wereld op uit deze vage voorstellen?

“Zijn verstrekkende internationale ambities zijn sinds kort strategisch tot wasdom gekomen. Toen Covid-19 in 2021 de wereld in lockdown hield, speelde hij met zijn Initiatief voor Mondiale Ontwikkeling knap in op de collectieve angsten in het mondiale Zuiden – de landen waarmee Xi wil optrekken tegen het Westen.

“Hij liet wereldwijd vaccins uitdelen, onder het motto dat iedereen hetzelfde recht heeft op economische ontwikkeling. Terwijl de steunpilaren van de liberale wereldorde, de westerse regeringsleiders, hun vaccins voor hun eigen ­bevolking reserveerden, vond Xi’s boodschap weerklank in niet-westerse landen.

“Vier maanden na de Russische inval van Oekraïne ­presenteerde Xi een Initiatief voor Mondiale Veiligheid. Terwijl de Europese Unie tobde met zijn energievoor­ziening, leden landen in het mondiale Zuiden onder een ­dubbele crisis. Naast energietekorten kampten ze daar door de oorlog ook nog met voedseltekorten. Uitgerekend dan zegt Xi dat de veiligheid van ieder land even zwaar telt.

“Daarna zei Xi in een ander plan, zijn Initiatief voor Mondiale Beschaving, er niet op uit te zijn andere landen het Chinese politieke systeem op te leggen.”

Wat wil hij terug van landen die zich aansluiten?

“Met deze initiatieven stelt Xi autocraten een veilige wereld in het vooruitzicht: als wij, China, over de Verenigde Naties gaan, kun je doen wat je wilt en ­helpen we je ermee. Dat kost je niets, je hoeft alleen ons natuurlijke leiderschap over de wereldorde te onderschrijven, door China te steunen bij de VN en andere internationale ­organisaties.”

Dat lijkt op het antieke idee voor een sinocentrische wereld, Tianxia. Dat betekent letterlijk: alles onder de hemel. Duizend jaar voor het begin van de westerse jaartelling boog Azië voor de Chinese keizer, in ruil voor handel en geavanceerde kennis. Hoe ziet dat eruit onder Xi?

“China wordt opnieuw het allerrijkste, technologisch hoogstaande centrum dat vrijblijvend zijn wijsheid deelt. Wat China betreft doet iedereen verder wat hij wil. Al moorden volkeren elkaar uit, dat moeten ze zelf weten.

“Zit China niet in de weg, is het ­devies. Ongehoorzame landen binnen bereik van de keizerlijke legers kregen in de oudheid te maken met strafexpedities. Barbaarse volkeren buiten de Chinese invloedssfeer ­werden genegeerd, die zouden zonder de zegeningen van de Chinese beschaving vanzelf wegkwijnen, was het idee.

“Dat is onder Xi anders. Door de globalisering, en door de ­inzet van Chinezen in het buitenland voor de doelen van de communistische partij, zijn tegenwoordig alle ­barbaren binnen bereik. Westerse democratieën die ­China ­gehoorzamen, worden ongemoeid gelaten. Maar dat geldt niet voor landen die de boel verstoren door Xi’s wereld­orde uit te dagen met kritiek.”

Menig Europese democratie slaat alarm over heimelijke Chinese beïnvloeding, bijvoorbeeld via banden met extreemrechtse partijen als Alternative für Deutschland en het Vlaams Belang. Wat wil Xi daarmee bereiken?

“Xi wil een Europese Unie die goed genoeg functioneert om de Amerikanen dwars te zitten, maar te zwak is voor wedijver met China. De Chinezen voelen zich lekker bij ­iedere partij die westerse democratieën destabiliseert, of dat nu linkse, rechtse of populistische extremisten zijn. In tegenstelling tot dertig jaar geleden weten de Chinezen hoe de EU werkt, en welke Europese vrienden willen ­helpen met het verzwakken van de EU.”

Kunnen westerse landen genoeg tegengas geven?

“Het Westen heeft Xi deze gelegenheid op een presenteerblaadje overhandigd door onvoorstelbaar ontspannen om te gaan met de opkomst van China. Terwijl iedereen pro­fiteerde van goedkope consumptiegoederen, waren we ­arrogant over de kracht van onze democratie en onze ­superieure normen en waarden. Ik koester weinig illusies dat westerse regeringen anders met China omgaan nu Xi’s ambities duidelijk worden.”

The Political Thought of Xi Jinping, Steve Tsang, Oxford University Press, 296 pagina’s, 22,99 euro.