Steven Spielberg: "Ik wil de wereld eraan herinneren dat de pers de burger dient, niet de machthebbers"

“Volgend jaar ben ik officieel vijftig jaar aan het werk als regisseur”, mijmert Spielberg in een hotelkamer in hartje Londen. Hij zegt het tegen ons, maar vooral tegen zichzelf, zo lijkt het. Alsof hij nauwelijks kan geloven dat het al zo lang geleden is dat hij voor het eerst in de regiestoel plaatsnam.

In 1969 debuteerde Spielberg met een segment van de tv-film Night Gallery, met grande dame Joan Crawford in de hoofdrol. Die was doodongelukkig, toen ze hoorde dat een 21-jarige snotneus haar zou regisseren. Maar toen ze eenmaal met Spielberg op de set stond, voelde ze naar eigen zeggen meteen dat ze met een enorm talent te maken had.

Crawford kreeg gelijk: Spielberg zou met zijn films talloze keren de Oscars plunderen – hij werd zelf twee keer tot beste regisseur gekroond, voor Schindler's List en Saving Private Ryan – en groeide uit tot de succesvolste en bekendste filmmaker ter wereld.

(Geen) oud meneertje

71 is hij intussen, en al zou je hem nog altijd nét jonger schatten – zijn ogen blijven eeuwig jongensachtig fonkelen – hij begint er ook stilaan als een oud meneertje uit te zien. Zijn grijzen haren worden steeds dunner, de groeven in zijn hoge voorhoofd dieper. Maar schijn bedriegt: Spielberg is actiever dan ooit. Eind maart brengt hij Ready Player One uit, een grootse sciencefictionfilm waarvan de visual effects op dit moment nog worden afgewerkt. Staan ook nog op de planning: Indiana Jones 5 en The Kidnapping of Edgardo Mortara. “Of toch als ik eindelijk die supergetalenteerde zesjarige kan vinden die ik al een jaar lang zoek voor de hoofdrol”, zucht Spielberg.

Maar wij willen het hebben over The Post, zijn Oscarkandidaat voor dit jaar. De titel verwijst naar de Amerikaanse krant The Washington Post, die in 1971 uitgebreid berichtte over de zogenaamde Pentagon Papers – een geheim rapport waaruit bleek dat de regering al jarenlang loog over haar rol in de Vietnamoorlog. Een scoop had The Post daar niet mee, want The New York Times kreeg de documenten als eerste in handen. Maar na nauwelijks één artikel snoerde het Witte Huis hen de mond met een gerechtelijk verbod. Op dat moment besloot Katharine Graham, de uitgeefster van The Washington Post, om de onthullingen in haar krant verder te zetten. Ook al riskeerde ze daarvoor de gevangenis in te draaien, samen met haar volledige redactie.

“Ik heb nog nooit van mijn leven zo snel een film gemaakt”, zegt Spielberg. “Geen negen maanden heeft het geduurd om van scenario tot afgewerkt product te gaan.” Dat er zoveel haast bij was, heeft alles te maken met de huidige president van Amerika, die pas enkele maanden verkozen was toen Spielberg het originele script van Liz Hannah in handen kreeg. “President Nixon verklaarde in 1971 de oorlog aan de media toen hij The New York Times liet muilkorven. Vandaag zitten we in dezelfde situatie – maar dan nog wat erger. Nu bestempelen de machthebbers in Amerika de waarheid simpelweg als 'fake' als die hen niet bevalt. Terwijl ze hun eigen leugens 'alternatieve feiten' noemen. Toen ik dat allemaal zag gebeuren, besefte ik dat ik deze film zo snel mogelijk moest maken. Het is nú het moment om een debat te voeren over de persvrijheid, en om het harde werk van goede journalisten in de bloemetjes te zetten. Ik wilde de wereld eraan herinneren dat de pers de burger dient, en niet de machthebbers.”

Feministische film

The Post is ook op een ander vlak uiterst actueel – al had Spielberg dat niet kunnen voorzien toen hij de film draaide. “Dit is een feministische film”, zegt hij vastberaden. “Want The Post is ook het verhaal van Katharine Graham, een vrouw die op de werkvloer gediscrimineerd werd, enkel en alleen omdat ze een vrouw was. Terwijl ze als uitgeefster van de krant eigenlijk de grote baas was. Of toch in theorie, want de raad van bestuur – die volledig uit mannen bestond – keek gewoon los door haar heen. Ook als ze pertinente opmerkingen maakte. In de film zie je hoe Katharine stilaan gaat beseffen dat ze wel degelijk de touwtjes in handen heeft. En dat de toekomst van het bedrijf volledig afhangt van een kritieke beslissing die zij alleen kon maken.”

De parallellen met de MeToo- en TIME’S UP-bewegingen – die niet alleen over seksuele intimidatie gaan, maar over de algehele machtsverhoudingen tussen man en vrouw – zijn zo duidelijk, dat je bijna zou vergeten dat Harvey Weinstein nog niet eens van zijn voetstuk was gedonderd toen The Post al ingeblikt was. “Maar als nu blijkt dat mijn film kan bijdragen aan dat debat, dan ben ik daar heel blij om”, zegt Spielberg. “Dit is zo’n belangrijk onderwerp,” benadrukt hij, “we mogen het debat dat op gang gekomen is, absoluut niet laten doodbloeden. Het moet voor een permanente verandering zorgen in de manier waarop we naar vrouwen kijken.”

Nochtans zijn vrouwelijke hoofdpersonages in Spielbergs filmografie niet al te dik gezaaid. De regisseur reageert lichtjes gepikeerd als we hem daarop attent maken. “Mensen vergeten altijd dat ik The Color Purple (uit 1985, met Whoopi Goldberg in de hoofdrol, LTR) gemaakt heb. Maar los daarvan is het wel een goed teken dat we het erover hebben. Er zijn nog enorm veel verhalen over vrouwelijke personages te vertellen – hopelijk ook steeds vaker door vrouwelijke regisseurs."

Jood!

Dat het verhaal van Katharine Graham bij Spielberg een gevoelige snaar raakte, heeft ook persoonlijke redenen. Zoals wel vaker in zijn films is er een link met zijn eigen kindertijd. Verwerkte Spielberg in E.T. nog het trauma hij opliep door de scheiding van zijn ouders, dan ziet hij in Graham het buitenbeentje dat hij zelf ooit was. “Toen ik met mijn ouders naar Phoenix, Arizona verhuisde, was ik het enige Joodse kind in een niet-Joodse buurt. Het voelde plots alsof er een brandmerk op mijn voorhoofd stond. Op school kuchten ze achter hun hand 'Jood!' wanneer ze me kruisten in de gang, en in de kleedkamers kreeg ik zelfs af en toe klappen. Ik weet dus heel goed hoe het is om buitengesloten te worden. Misschien lijkt dit vergezocht, maar ik kon me daardoor heel goed in Katharine inleven: ik begreep echt hoe geïsoleerd en belegerd ze zich voelde.”

Het klinkt gek uit de mond van een van de meest geliefde regisseurs aller tijden. Maar het verklaart ook precies waarom Spielberg altijd zo uitdrukkelijk films voor een groot publiek heeft gemaakt: “Ik wilde me als kind helemaal niet opsluiten in mijn slaapkamer. Ik wilde sociaal zijn, aanvaard en graag gezien worden. In die zin heb ik mijn camera gebruikt om mezelf te redden: toen ik korte filmpjes begon te maken, wilde plots iedereen daarin meespelen. Ook mijn pesters. Dat heeft me veel vrienden opgeleverd. Dankzij mijn films ben ik erin geslaagd om mezelf uit mijn isolement te bevrijden.”

Ook het thema 'waarheid', dat in The Post zo’n centrale plaats krijgt, is voor Spielberg veel meer dan alleen politiek. Het is voor hem innig verbonden met de Holocaust, die zo'n belangrijke plaats inneemt in zijn leven. Het eerste contact kwam er via zijn Joods-Oekraïense grootmoeder, die na de Tweede Wereldoorlog in de VS Engels onderwees aan Holocaust-overlevers. Spielberg vertelt in interviews geregeld hoe een van haar studenten hem leerde tellen met behulp van de getallen die in een concentratiekamp in zijn huid gebrand waren. 

Toen al werden de zaadjes geplant voor Schindler’s List. Na het enorme succes van die film stichtte Spielberg de USC Shoah Foundation, een instituut dat wereldwijd getuigenissen van Holocaust-overlevers op beeld vastlegt. Opdat de waarheid nooit vergeten zou worden. “Dat was ook mijn motivatie om Schindler’s List te maken: ervoor zorgen dat niemand de feiten kan ontkennen. In de nasleep van de film is dat lang gelukt, maar nu zijn de Holocaust-ontkenners weer terug. Die mars van neonazi’s in Charlottesville vorig jaar was een vreselijk moment. We moeten waakzaam blijven, en onze jongeren blijven informeren.”

Spoiler Spielberg

Volgend jaar is er dus die mijlpaal: een halve eeuw als filmmaker. Grootse feestplannen heeft Spielberg niet. “Misschien gooi ik mijn dieet wel eens een dagje overboord en trakteer ik mezelf op een grote dame blanche”, lacht hij. “Meer heb ik niet nodig.” Of zijn jubileum hem dan niet inspireert om terug te blikken op zijn oude films? “Nee”, zegt hij nuchter. “Ik herbekijk mijn eigen films bijna nooit. Ik heb het te druk met nieuwe films maken. (lacht) En bovendien: ik wil niet eindigen zoals Gloria Swanson in Sunset Blvd. – eenzaam naar mijn eigen films starend, om de gloriedagen van weleer nog eens op te roepen.” 

Als Spielberg zijn eigen werk nog eens van onder het stof haalt, dan is het met zijn kleinkinderen. “Als ze E.T. willen zien, dan kijk ik mee. Want ik zou niet willen dat ze bang worden. Daarom vertel ik hen voortdurend wat er in de volgende scène gaat gebeuren. Wanneer E.T. ziek wordt, zeg ik bijvoorbeeld meteen dat hij snel weer gaat genezen.” Noem hem vanaf nu aan gerust Spoiler Spielberg.

'The Post' loopt vanaf 24/01 in de zalen