Psycholoog Wouter Duyck: "Net de socialisten moeten beseffen dat het de foute kant op gaat: de sociale lift is stuk"

Drie hoog op een mansardekamer doceert de cognitief psycholoog over de teloorgang van ons onderwijs. “Als we niet opletten,” zegt Wouter Duyck, “richten de Marc Couckes van dit land binnenkort dure privéscholen op. Een ambtenaar zoals ik zal zijn zoon daar niet kunnen inschrijven, want ik betaal al hoge belastingen voor het gewone onderwijs: 10.000 euro per kind per jaar gaat er naar onze scholen. Dan mogen we toch wel wat terug verwachten?

“Veel ouders maken zich terecht zorgen over de steeds slechtere kwaliteit van ons onderwijs. Als die privéscholen er komen, dan zijn de gelijke kansen helemaal naar de vaantjes. Net door die alomtegenwoordige gelijkheidsfixatie.”

Zijn gelijke kansen dan niet fundamenteel?

Wouter Duyck: “Het begrip égalité wordt vandaag verkracht. We moeten geen gelijkheid nastreven, maar gelijkwaardigheid. Wanneer mijn zoon thuiskomt met zessen op zijn rapport, en zijn juf schrijft daar ‘heel goed’ bij, dan vind ik dat niet oké. Want normaal gezien haalt hij achten. Net voor kansarme kinderen is zo’n attitude van de leerkrachten desastreus. Inzetten op uitmuntendheid is niet asociaal. Integendeel.

“Vorige week was ik geschandaliseerd toen er in een tv-debat van een halfuur over kinderarmoede geen seconde werd gespendeerd aan onderwijs. Nochtans ging het om twee experts – Noël Slangen en Wim Van Lancker. Sociale mobiliteit is de kerntaak van het onderwijs. Helaas blijkt uit de laatste PISA-meting dat onze leerlingen binnen Europa het minst gemotiveerd zijn om hoge punten te halen.”

Moet een school kinderen dan niet gelukkig maken?

“Kinderen die zichzelf hoge verwachtingen opleggen, zijn net gelukkiger. Dat blijkt uit datzelfde onderzoek. De scholenkoepels zeggen dat die twee niet samengaan, maar dat is een valse tegenstelling. Toen Geert Bourgeois (N-VA) dat aanklaagde, had hij overschot van gelijk.”

Minder aandacht voor kansarme kinderen, is dat dan de oplossing?

“Natuurlijk niet. Ik ben een liberaal in de traditie van John Stuart Mill en John Locke, en een notoir voorstander van gratis staatsonderwijs. Daardoor kunnen kansarme kinderen net opklimmen. Mijn familie is ook helemaal niet elitair. Mijn vader is tot zijn veertiende naar school gegaan en zeulde daarna rond met biertonnen in cafés. Via avondonderwijs is hij licentiaat economie geworden en opgeklommen tot ziekenhuisdirecteur. Mijn mama is nog altijd kapster.

“Ik was de eerste die naar de universiteit ging. Tot mijn verbazing maakten mijn ouders er geen punt van dat ik psychologie deed, terwijl de carrièremogelijkheden voor ingenieurs toch wel wat beter zijn. (lacht) Er was maar één voorwaarde: mijn punten moesten goed zijn. Toen ik doctoreerde, was mijn papa eindelijk gerustgesteld.”

U bent zelf het product van sociale mobiliteit, maar kraakt gelijke kansen af? Hoe rijmt u dat?

“Het klopt dat ik zelf geprofiteerd heb van de socialistische onderwijshervormingen van de jaren 70. Maar net die socialisten zouden vandaag toch moeten beseffen dat het de foute kant op gaat? Dat we de migrantenkinderen op een andere manier moeten stimuleren? De sociale lift is stuk.”

Uit een grafiek op uw eigen Twitter-account blijkt dat we net onder de Scandinavische landen scoren qua mobiliteit.

“Het duurt vier generaties voor iemand een beter salaris heeft dan zijn ouders. En degene die op die grafiek staat, dat ben ik. Dat zijn de vorige generaties arbeiderskinderen die het beter hebben dan hun ouders. Het probleem is recenter."

“Kijk, in allochtone families leeft vaak – zoals in onze vroegere arbeidersmilieus – het vooroordeel dat de universiteit niks voor hen is. Daarom is het zo belangrijk dat de leerkrachten tegen die getalenteerde Turkse garagistendochter zeggen dat ze van haar een acht of negen verwachten. Verwachtingen – van de leerlingen zelf, de ouders en de leerkrachten – determineren nu eenmaal het sterkst de prestaties van kinderen.”

Zijn we te laks geweest voor de taalverwerving van migrantenkinderen, zoals OESO-topman Dirk Van Damme onlangs toegaf?

“Absoluut. Net als ik zegt hij dat intellectuele ontwikkeling geen vijand is van sociale mobiliteit, maar een voorwaarde. Het siert hem ongelooflijk dat hij als ex-kabinetschef van Frank Vandenbroucke – een zeer goed onderwijsminister trouwens – de socialistische fetisjen loslaat.”

Maar hebben uitmuntende leerlingen wel extra ondersteuning nodig?

“Die bovenlaag zal er inderdaad altijd wel raken, maar niet meer tot de Europese top. Wel de subtop. Dat is nefast, want elk extra IQ-punt levert jaarlijks 468 dollar per hoofd op aan extra bruto binnenlands product.”

Is een algemeen goed gemiddelde niet belangrijker dan een paar uitschieters?

“Kijk, de migrantengemeenschap is er zichzelf ook van bewust dat excellente scholen nodig zijn. Want wat zijn de Lucernacolleges? Daar is geen sociale mix, dat zijn pure elitescholen.

“Onze scholen discrimineren nu de betere leerlingen. Voor begrijpend lezen en Frans haalt de helft van de kinderen in het lager onderwijs de minimumdoelen niet. De minister zou meer aan de alarmbel moeten trekken over die slechte resultaten.”

Is het een oplossing om het leefloon in te houden wanneer kansarme kleuters niet naar school gaan?

“Dat is een goede maatregel, al vallen er nog veel betere te bedenken. In Antwerpen en Gent gaat 12 procent van de kinderen met een andere thuistaal niet naar de kleuterschool. Dat zijn de werklozen van de toekomst.”

Dat is wel erg deterministisch.

“Er moet leerplicht komen op 2,5 jaar. Je zou verwachten dat sp.a dat steunt, omdat ze voor een sterke sturing van de overheid is, maar die partij wil haar allochtoon electoraat niet voor het hoofd stoten. Die moeders gaan minder vaak uit werken en vinden het een erezaak om hun eigen kinderen op te voeden. Erg nobel, maar erg nadelig voor de ontwikkeling van hun kinderen.” (Sp.a laat in een reactie weten dat het wel degelijk voorstellen steunt om de leerplicht te verlagen. De partij heeft dat standpunt op haar jongste congres inderdaad goedgekeurd, red.)

U kunt er evenmin tegen dat scholen hun GOK-middelen (Gelijke Onderwijskansen) gebruiken voor schoolmaaltijden. Kinderen leren toch niks met een rammelende maag?

“Mocht ik leraar zijn van een kind met een lege boterhamdoos, zou ik ook mijn werkingskrediet aan boterhammen spenderen. Maar als politicus moet je voorbij die begrijpelijke menselijke reactie kijken. Die kinderen moeten geen aalmoezen krijgen, die moeten leren meer geld te verdienen dan hun ouders. Zet die GOK-middelen toch in voor een extra les Nederlands, wiskunde of taalbeheersing. Geef de ouders taallessen.”

Minder huiswerk, bent u daar dan wel positief over?

“Nog een schoolvoorbeeld van dat doorgeslagen egalitarisme! Huiswerk beïnvloedt de leerprestaties positief, maar heeft meer effect voor slimmere kinderen. En daarom moet het huiswerk weg! Nochtans hebben huistaken hetzelfde effect als kleinere klassen. Er is één verschil: kleinere klassen kosten miljoenen euro’s terwijl huiswerk volledig gratis is. Specifieke huiswerkbegeleiding voor kansarme kinderen, dat hebben we nodig.”

Wilt u, net als N-VA, de sociale correcties bij de inschrijvingen weg? De zogenoemde dubbele contingentering?

“Ouders moeten de vrijheid hebben om hun kinderen in te schrijven in de school van hun keuze. Want sommige scholen hebben het gewoon opgegeven. Uit PISA-onderzoek weten we dat één school op de zeven een gemiddelde leerling aflevert die elementaire basiskennis ontbreekt. Dat zijn de ‘Molenbeekscholen’ met kinderen met een heel diverse achtergrond.”

Bent u nu niet aan het stigmatiseren?

“Het ergste is dat we niet eens weten welke scholen dat zijn, want het PISA-onderzoek is anoniem. Uiteraard moet je de resultaten van elke school niet op een website gooien, maar nu ontbreekt elke controle. Schoolinspecties knijpen in die scholen een oogje dicht. Net daarom ben ik voor centrale examens. We moeten de leerwinsten van elke school kunnen meten. En misschien komt die ‘Molenbeekschool’ daar dan wel beter uit dan een wit college uit Ieper.”

Zorgen die correcties niet voor een gezonde sociale mix?

“Er is te veel idealisme over die sociale mix. Ik heb mijn zoon bewust naar een school in de stad gestuurd zodat hij de multiculturele samenleving leert kennen. Het stelt me zeer teleur wat dat oplevert. De vriendengroepjes op de speelplaats zijn niet gemengd genoeg. Op een verjaardagsfeestje is de hele klas uitgenodigd, maar komen de zeven kinderen met een migratieachtergrond niet.”

Hebt u niet gewoon heimwee naar uw wit college in Roeselare?

(lacht, en luid) “Laten we zeggen dat ik iets te veel contact heb gehad met de jezuïetenfilosofie om er nog naar te verlangen. Ik ben er ook van mijn geloof gevallen. Waar ik wel heimwee naar heb, is naar de intellectuele ambitie die er heerste. Het is mijn grote wens dat het gemeenschapsonderwijs meer het motto ‘Plus est en vous’ huldigt. Net omdat zij meer kansarme kinderen onderwijzen.

“Waar ik geen nostalgie naar heb, zijn de lange schooldagen. Ik vertrok om kwart over zeven met mijn fiets en kwam pas twaalf uur later thuis omdat ik zoveel verplichte uren studie had. Mijn mama vertelt nog altijd dat ik de eerste dag huilend van mijn fiets stapte. Mijn welzijn was die dag dus niet bijster groot. Dat regime heeft me wel weerbaarder gemaakt. Ons onderwijs bant de tegenslagen en frustraties nu te veel uit.”

U bent er zelf geraakt, dus ook anderen verdienen geen gepamper?

“Ik ben zeker niet de maat der dingen, want ik ben de eerste om te erkennen dat elke carrière momenten van toeval en geluk nodig heeft. Ik ben gewoon doordesemd van het idee dat mensen zich kunnen ontwikkelen in het leven. De lerarenopleiding moet vooral de motivatie van de kinderen meer centraal stellen. En de centra voor leerlingenbegeleiding (CLB) helpen de leerlingen veel te weinig met de juiste studiekeuze.”

Kan de brede eerste graad dat verhelpen?

“Absoluut niet. Omdat kinderen slecht kiezen, gaan we maar alle keuzes afschaffen? Waanzin! Je moet niet de menukaart schrappen, je moet kinderen helpen met de keuze van het juiste gerecht. In Wallonië willen ze elke leerling de eerste drie jaar van het middelbaar twee uur Latijn geven. Daar zijn leerlingen bij die anders houtbewerking of elektriciteit volgen.”

En die leerlingen mogen geen Latijn leren?

“Ik ben geen voorstander van de humaniora voor iedereen, ik ben net voorstander van differentiatie op basis van cognitieve vaardigheden. De mensen die mij verwijten elitair te zijn, vinden plots dat iedereen Latijn moet doen. Er is niks intrinsiek verhevens aan Latijn. Het is gewoon een vehikel voor cognitieve ontwikkeling. Leerlingen die naar het hoger onderwijs willen, kunnen daarom best via de Latijnse passeren. Met die brede graad krijg je leerlingen die schoolmoe zijn. Terwijl Waalse vijftienjarigen nu al één jaar cognitieve achterstand hebben op hun Vlaamse leeftijdsgenoten. Hallucinant is dat.

“Pas op, ik zeg niet dat tso- en bso-kinderen niet gebaat zijn met cognitieve vaardigheden. Ook de poetsvrouw en de timmerman willen uiteraard de krant lezen. Nogmaals, de lat moet omhoog. Dat een Kristien Hemmerechts dan durft te zeggen dat haar studenten letterkunde geen dt-regels meer moeten kennen. Daar zakt mijn broek van af. Ik ben geen taalfetisjist, maar ons onderwijs zou dit toch moeten kunnen aanleren? Dit is een docente letterkunde die het opgegeven geeft. Echt een kwalijk symptoom van ons onderwijsniveau.”

Als er zoveel leerkrachten en scholen het opgeven, is leraar dan een zwaar beroep?

“Ja, maar niet in de pensioendiscussie. We moeten hun job aantrekkelijker maken, we moeten hen niet zeven jaar eerder uit ‘hun lijden verlossen’. Het grootste fiasco van deze legislatuur is het ontbreken van het loopbaanpact. Het M-decreet maakt het voor de leerkracht nog moeilijker.

“Hoe absurd is het dat leraars plots een autistisch kind in de klas hebben en daar geen opleiding voor krijgen? Links vindt het slecht dat er veel kinderen in het bijzonder onderwijs zitten. Dat bewijst toch net ons degelijk zorgsysteem? Die zogenaamde inclusie leidt tot exclusie. Die kindjes kunnen vaak niet mee en zitten op de achterste rij in de klas. Mag het gezond verstand alstublieft zegevieren?”

Doet het deugd dat steeds meer experts uw ‘gezond verstand’ delen?

“Ik krijg veel mails van leraars die content zijn dat een academicus schrijft wat zij gewaarworden. Maar die bijval zou ik niet overdrijven.”

Kom, u krijgt toch veel steun van N-VA?

“Nochtans ben ik een klassiek liberaal. Bij N-VA slaan mijn ideeën aan, en dat vind ik wel fijn, want N-VA heeft de electorale kracht die Open Vld nu wat ontbeert. Maar ik ben geen partijmens.”

Stoort het etiket van N-VA-huisideoloog u?

“Ach, dat deert me niet. Ik lach daar eens mee, want ik heb geen lidkaart. Het is niet zo dat Geert Bourgeois of Theo Francken mij belt en zegt: ‘Duyck, schrijf eens een opiniestuk.’ Ik moet hen wel nageven dat ze tenminste luisteren wanneer ik iets zeg. Ik vind het bijvoorbeeld heel jammer dat ik nog nooit mijn verhaal bij sp.a heb mogen doen.

“Het is nog altijd veel makkelijker in Vlaanderen om politiek correct dan incorrect te zijn. De grootste voorstanders van de diversiteit vinden dat iedereen dezelfde ideologische opvattingen moet hebben. Om de kleinste prul gaan die mensen N-VA’ers brandmerken als fascisten. Het spijt me, maar dat zijn geen fascisten. Er wordt te veel aan N-VA-bashing gedaan.”

Misschien moet u samen met Theo Francken een eliteschool oprichten?

“Wel ja, want ik heb nu helemaal niks omhanden. Net als ik vindt hij wel dat onderwijs per definitie elitair moet zijn. Dat je het beste moet nastreven in elk kind.”

Als hij onderwijsminister wordt en u vraagt als kabinetschef, springt u?

“Ik zou niet a priori neen zeggen tegen zo’n vraag van een partij. Zeker niet omdat er nu zulke immense problemen zijn. Misschien ben ik wel te veel wetenschapper om die job goed te doen. Ik zou bij elke beslissing met studies zwaaien. Mijn wetenschappelijke overtuiging zal niet altijd de partijlijn zijn. Dat zouden ze van mij moeten accepteren. Meer proffen op de kabinetten lijkt me een zeer goede zaak.”

Waarom zoekt u zo vaak de polemiek op?

“Ik doe dat niet bewust, maar ik vind wel dat ik wat moet teruggeven aan de samenleving. Net omdat ik die sociale lift heb genomen. Als academicus is het mijn verdomde plicht om kennis over te dragen aan de politiek. Die stilzwijgende meerderheid van academici stoort me. Op mijn unief zitten er wetenschappers van wereldniveau, maar niemand weet dat ze bestaan. Of ik zelf politicus wil worden? Dan is de vraag hoe groot de partijtucht is. Gelukkig bestaat er bij de liberalen geen partijtucht.” (luide lach)

Krijgt u eigenlijk genoeg steun van uw alma mater?

“Tja, een universiteit is per definitie een linkse omgeving, zeker in de menswetenschappen. Steun krijg ik niet echt, en mijn bijdragen aan de populaire pers worden niet gevaloriseerd. Terecht word ik enkel beoordeeld op mijn wetenschappelijk werk. Mocht dat niet zeer goed zijn, zou ik dit niet durven doen. Want dan word je de tv-prof die geen deftig werk aflevert. Geen enkele decaan of rector heeft mij al op de vingers getikt. Die totale vrijheid is de max voor een hardcore liberaal als ik.” (lacht)