Direct naar artikelinhoud
Fotografie

Schat uit de diepvries: "Het afbraakproces begint onherroepelijk wanneer je zo'n filmpje ontdooit"

Johan Van Cutsem fotografeerde ijsbergen met  diepgevroren analoge filmrolletjes
Beeld RV Johan Van Cutsem

Een handvol al lang vervallen filmrolletjes en een analoog fototoestel. Meer had Johan Van Cutsem niet nodig om in het Hoge Noorden een reeks intrigerende landschapsfoto's te maken. 

Twintig jaar geleden ruilde Johan Van Cutsem (52) zijn analoge fototoestel in voor een digitaal exemplaar. "Met pijn in het hart", geeft hij toe. "Ik heb, net als veel van mijn collega's, nog steeds het puur gevoelsmatige idee dat die analoge foto's beter waren." Als professioneel fotograaf had Van Cutsem op het moment van de digitale switch nog een paar honderd filmrolletjes liggen. Die er nog allemaal in sneltempo doorjagen was geen optie en omdat de vervaldatum in sneltempo dichterbij kwam duwde Van Cutsem zijn voorraadje pellicule de diepvries in. 

'Als je een filmrolletje in de diepvries bewaart, heb je, zelfs na jaren, amper kwaliteitsverlies'
Johan Van Cutsem

"Een beproefde methode om de houdbaarheid van die dingen te verlengen", legt hij uit. "Zo'n bevroren filmrolletje bederft niet en wanneer je het meteen na het ontdooien gebruikt, heb je, zelfs na jaren in de diepvries, amper kwaliteitsverlies."

Met het verstrijken van de jaren raakte de onderkoelde filmvoorraad steeds dieper begraven onder diepvrieserwten, kant-en-klaar-maaltijden en waterijsjes tot zelfs Van Cutsem het bestaan ervan zo goed als vergeten was. Dat veranderde toen hij, op aanraden van de IJslandse fotograaf Ragnar Axelsson,  in een godvergeten uithoek van Groenland naar de Scorebysund-fjord trok, officieel de diepste fjord ter wereld. 

"Een fantastische plek waar jaarlijks amper tweehonderd mensen komen." De absolute stilte en de steeds veranderende sneeuwlandschappen maakten een diepe indruk op de fotograaf. "Zo'n ijsberg verandert wel twintig keer per dag van vorm en kleur", legt hij uit. "Dat continue verval vind ik ongelooflijk fascinerend." 

Gokken met licht

Dat verval bracht hem op het idee om voor zijn volgende trip richting Hoge Noorden een aantal van zijn bevroren filmrolletjes uit zijn diepvries op te graven. "Het langzame afbraakproces dat onherroepelijk begint wanneer je zo'n filmpje van twintig jaar oud ontdooit past perfect bij de smeltende ijsbergen die je in Scorebysund kan bewonderen." 

Gokken met licht
Beeld RV Johan Van Cutsem

Van Cutsem ontdooide een paar rolletjes – voor de kenners: Kodak High Speed Infrared zwart-wit filmpjes en Kodak Portra 160 kleurenfilms – en stapte op het vliegtuig richting Groenland. "Vooral de infrarood-filmpjes waren een gok. Bij zo'n filmpje van twintig jaar oud neemt de lichtgevoeligheid in razend tempo af. Bepalen hoe lang je zo'n foto moet belichten, is elke keer opnieuw een gok. Maar net dat toelaten van het toeval in mijn beelden vind ik interessant." 

Uiteindelijk bleek slechts één op de zeven foto's genomen met de vervallen film bruikbaar. "Dat had ik op voorhand ingecalculeerd. Dat groot aantal mislukkingen was ook geen probleem. Van mijn vorige trips richting Groenland had ik al massa's digitaal beeldmateriaal liggen." 

'Op het internet is een uitgebreide handel in hoogbejaarde filmrolletjes ontstaan'
Johan Van Cutsem

Maar ook de foto's die wel te ontwikkelen vielen, kwamen niet zonder schoonheidsfoutjes uit de donkere kamer van Van Cutsem tevoorschijn. "De beelden hebben een iets grovere korrel dan we in digitale tijden gewoon zijn. Ze zijn ook minder scherp en er durven al eens bepaalde stukken gewoon wit kleuren maar toch zijn het stuk voor stuk beelden waar ik het warm van krijg. Ze doen me denken aan de foto's die we kennen van de eerste poolexpedities. Blauwachtige beelden uit lang vervlogen tijden." 

Gokken met licht
Beeld RV Johan Van Cutsem

Het experiment in Groenland deed Van Cutsem ook de waarde van de filmpjes in zijn diepvries beseffen. "Ik ben blijkbaar niet de enige die de specifieke kwaliteiten van die hoogbejaarde filmpjes ziet. Er is op het internet een uitgebreide handel in ontstaan." Logisch ook. Waar je in analoge tijden voor elke gelegenheid wel een specifiek filmpje kon vinden, brengen de fabrikanten nu nog een heel beperkt gamma op de markt. "Je kunt nieuw alleen nog all-roundfilmpjes kopen." 

En dus koestert Van Cutsem zijn diepvriesschat nog meer dan voordien. "Tot ik nog eens op een landschap stoot waar ze bij passen laat ik de filmpjes die nog in mijn diepvries zitten rustig op ijs liggen."

De foto's van Van Cutsem zijn nog tot 4 februari te zien in fotogalerie 't Oogenblik in Leuven