"Ierland is geen katholiek land meer, het is een land met katholieken"

Tom Inglis is een geboren en getogen Dubliner, maar sinds zijn pensionering twee jaar geleden woont hij in een dorpje in het westen van Ierland. Kinderen doen er communie, de kerk is er prominent aanwezig bij bruiloften en begrafenissen. Maar in het dagelijks leven speelt de priester er allang geen centrale rol meer, zegt de hoogleraar sociologie aan het University College Dublin in een telefonisch interview. En ook in zijn nieuwe plattelandsgemeenschap trekken de katholieken zich vermoedelijk niet zoveel meer aan van de leer van de katholieke kerk.

De meerderheid van de Ieren stemde vrijdag in een referendum voor legalisering van abortus. Hoe kan dat, in een land waar twee jaar geleden nog 78 procent van de mensen zich katholiek noemde, zoals Inglis zegt? De emeritushoogleraar schreef een boek over opkomst en verval van de rooms-katholieke kerk in Ierland, hij deed onderzoek naar de geloofsbeleving van katholieken. Op grond daarvan noemt hij hedendaagse Ierse katholieken ‘cultuur-katholieken’, zoals in Nederland ook wel wordt gesproken over cultuurchristenen.

Inglis: "Afgaande op de cijfers, lijkt Ierland een katholiek land. Niet alleen op het platteland laten mensen hun kinderen dopen en communie doen. Het kerkbezoek neemt wel af, maar de katholieke kerk verzorgt maar liefst negentig procent van de begrafenissen. De helft van de huwelijken wordt nog altijd in de kerk gesloten. Negentig procent van de basisscholen is katholiek."

Lees ook

Ierland rekent af met zijn laatste grote taboe

"Maar dat betekent niet dat katholieken de leer van de kerk accepteren. Dat is wat ik bedoel met cultureel katholiek. Bij het referendum zei slechts één op de tien stemmers dat de kerk invloed had gehad op zijn stem. De meerderheid van de katholieken, zestig procent, schijnt vóór legalisering van abortus gestemd te hebben. Het idee dat je katholiek kunt zijn zonder dat te praktiseren en de leer aan te hangen, wordt steeds gewoner. De kerk heeft dus geen monopolie meer op moraliteit."

Ierland stond altijd te boek als een door en door gelovig, katholiek land. Is de omslag van een recente datum?

"Zeker niet. Tot de jaren zeventig waren de staat, de kerk en het katholiek-zijn nauw met elkaar verbonden. Dat is veranderd, ik denk met name door vrouwen. Zij waren voor hun reputatie afhankelijk van de kerk. Om als een 'goede vrouw' gezien te worden, moesten ze de zegen hebben van de priester. Vrouwen gingen zich daar eind jaren zestig tegen verzetten. Moeders van grote gezinnen vertelden hun dochters dat zij hun leven anders moesten aanpakken dan zijzelf hadden gedaan, dat zij, ook door de pil, niet zoveel kinderen hoefden te krijgen."

Wat betekende dit voor hun geloofsbeleving?

"Er kwam een nieuw type katholicisme op. Ouders stuurden hun kinderen graag naar katholieke basisscholen en nog steeds. Maar in deze scholen werkten leerkrachten die ook andere, meer liberale opvattingen hadden. De kinderen kregen niet meer de orthodoxe katholieke opleiding van vroeger. Dat had een geweldige invloed op hun denken."

De afgelopen jaren kwamen schandalen naar buiten van misbruik in de katholieke kerk. Welke invloed hebben die gehad op het referendum?

"De veranderingen voltrokken zich dus al volop, maar die schandalen fungeerden, denk ik, als katalysator. Niet alleen het misbruik zelf, maar vooral de manier waarop de kerk daarmee omging wekte weerstand. De kerk stelde zich arrogant op, ze onderkende de fouten onvoldoende en het ontbrak aan een schuldbewuste houding. Er was geen compassie voor vrouwen. Hoe ze vrouwen behandelden, versterkte het idee van een arrogant, patriarchaal systeem. Vooral onder de jongere generatie is er boosheid: Waarom hadden katholieken zo lang oogkleppen op, waarom zagen ze niet dat ze lid waren van zo'n vreselijk systeem?"

Hield de kerk zich daarom bij deze campagne nogal op de achtergrond?

"Net als in 1983 waren er ook dit keer inderdaad geen priesters en bisschoppen die in de media vertelden hoe katholieken tegen abortus aan moeten kijken. Deze geestelijken zitten klem tussen de leer van Rome die abortus verbiedt en het besef dat ze onder Ierse katholieken steun zouden verliezen als ze die harde lijn zouden doortrekken en zouden voorschrijven dat een katholiek niet voor abortus kan stemmen. Dat geldt ook voor andere ethische kwesties. Over scheiden hoor je ze ook niet meer zo. Er zijn wel campagnes tegen scheiden, maar priesters en bisschoppen realiseren zich dat ze met strikte regels meer verliezen dan winnen."

Gaat Ierland in religieus opzicht meer lijken op andere Noord-Europese landen?

"Ja, Ierland wordt langzaam net zoals de rest van het westen. We zeiden altijd dat we een katholiek land waren, dat we anders waren. Tegenstanders van abortus waarschuwden tijdens de campagne dat we gingen lijken op Groot-Brittannië, en op Nederland. Dat werd gebracht als een nachtmerrie. Met abortus gaan we inderdaad meer in de pas lopen met andere landen. Veel mensen zeiden: ja, waarom ook niet, wat is daar erg aan? Het gaat er niet meer in dat Engelsen of Nederlanders compleet immoreel zouden zijn met hun vrijere abortuswetgeving."

Denkt u dat de religieuze leiders zich nog stiller gaan houden?

"Ja, het is erg moeilijk om een orthodoxe visie te geven en tegelijkertijd aan te sluiten bij waar mensen mee bezig zijn. De meeste begrafenissen zijn nog in de kerk. Maar mensen willen hun eigen regels, ze willen zelf tijdens de uitvaart wat zeggen over hun geliefden die overleden zijn. Die strijd gaat nog door, en er zullen meer van dat soort conflicten bij komen. Tussen hardliners, en mensen die zeggen: we zijn blind geweest, het moet anders."

In augustus komt de paus naar Ierland. Denkt u dat hij hartelijk wordt ontvangen?

"Dat wordt heel interessant. Het laatste pausbezoek was in 1979. Hij kwam toen in een trots, katholiek land. Nu kan je niet meer van een katholiek Ierland spreken, je moet het nu hebben over katholieken in Ierland. De vraag is of mensen naar de bijeenkomsten met de paus gaan komen vanuit een religieus gevoel. Of zien ze het als een popconcert? De paus heeft in mijn ogen goede dingen gedaan, maar met zijn harde standpunten over vrouwen en seksuele moraal mist hij ook de aansluiting met de Ieren."

Lees ook: Ierland rekent af met zijn laatste grote taboe

Ierland heeft afgerekend met zijn laatste grote taboe: abortus. Volgens de exitpolls hebben de Ieren in het referendum gisteren massaal voor het afschaffen van het verbod op abortus gestemd.