'De mens, een handleiding': lessen in leven en seks van Ruby Wax

De Amerikaans-Britse tv-ster en schrijfster Ruby Wax (65) en ik kunnen goed met elkaar overweg. Iets wat ik bepaald vleiend zou vinden, ware het niet dat ze in De mens, een handleiding schrijft: "Ik wil altijd maar behagen. Ik wil dat zelfs mensen die ik niet kan uitstaan van mij houden."

De mens, een handleiding gaat over hoe de mensheid zich kan verbeteren. Wat zou u zelf verbeteren aan Gods niet onaardige, maar ietwat amateuristische eerste ontwerp?

"Het kan de evolutie niet zoveel schelen of wij gelukkig en evenwichtig zijn of niet. Dat kan beter. En ook: soms lijkt het alsof ons brein, dat wapens heeft uitgevonden, toch minder macht heeft dan die wapens. Is een granaat of een atoombom niet het enige wat de mens heeft uitgevonden om het níét te gebruiken? Dat lijkt me een riskante onlogica. Ook dat moet anders. Iedereen zou van nature meer empathie mee moeten krijgen. Empathie zou niet iets mogen zijn waarvoor je bewust moeite moet doen."

Uw boek is ook een jacht op het geluk, en in die zin een zelfhulpboek.

"Geluk is relatief en ongrijpbaar. Maar na een grillig parcours van leven, liefhebben en lijden is naar mijn gevoel één van de definities die zeker kloppen: geluk is willen wat je hebt, niet hebben wat je wilt."

Libido

Neurowetenschapper Ashish Ranpura vraagt zich in uw boek af hoe anders z'n zoontje opgegroeid zou zijn als hij de vingers van zijn rechterhandje had samengebonden, zodat het kind enkel op vijf vingers kon leren tellen. Is het niet een tikje verontrustend dat een vader zoiets overweegt?

"Er zijn wel meer bizarre zaken gebeurd in de naam van de vooruitgang, met bizarre resultaten. In een onderzoek naar verveling moesten proefkonijnen zichzelf een elektrische schok geven als ze zich verveelden. Eén man gaf zichzelf in een paar uur tijd 120 stroomstoten! Misschien was hij een masochist, maar toch bleek een verontrustend hoog percentage bereid om pijn te lijden in plaats van in te dommelen van verveling." 

"Ashish vertelde me ook over een experiment waarbij ratten zichzelf cocaïne konden toedienen door aan een hendeltje te trekken. Heel wat ratten bleven maar aan dat hendeltje trekken en vergaten al de rest, ook eten, zodat ze apestoned van ondervoeding stierven."

U vergelijkt ons brein met een bijenkorf: miljoenen bijen bepalen wat wij doen, denken, voelen... U relativeert het idee van de vrije wil. Is er in uw eigen leven ooit iets gebeurd wat u deed denken: vergeet de vrije wil, ik ben een speelbal van het noodlot?

"Dat heb ik elke keer gedacht als ik verliefd werd of op iemand geilde. Het libido lijkt me iets dat zich onttrekt aan de vrije wil. In het verlengde daarvan kun je dat natuurlijk ook zeggen van de voortplantingsdrang. Mijn hormonen lijken telkens weer tegen mijn brein te zeggen: 'Je kunt lullen wat je wilt, wij doen onze zin!' Dat geldt ook voor adrenaline, maar die twee zijn natuurlijk vaak met elkaar verweven. Maar na een paar jaar merk je dat het vuur uitdooft. Net als bij drugs heb je bij seks alsmaar grotere of extremere doses nodig om hetzelfde effect te bereiken."

In het voorwoord bedankt u uw drie kinderen omdat ze 'niet aan de coke zijn gegaan'. Is het ooit kantje boord geweest?

"Nee, Maddy, Max en Marina zijn gezegend met het gezond verstand van mijn echtgenoot. Ze drinken wel vaak te veel, maar dat geldt, vrees ik, voor bijna alle jonge mensen. Weet je, ik ben eens nagegaan wat er van het mooiste en populairste meisje van m'n klas was geworden, en zij bleek verslaafd te zijn aan cocaïne. Een andere vriendin van me is ooit getrouwd met een man omdat die dezelfde neus had als Tom Cruise. Dat viel ook tegen."

Moederlijke raad

"Iemand die het kan weten, vertelde me dat de kandidaten voor een hoge functie bij een bank een test kregen voorgelegd die wetenschappers gebruiken om mensen te testen op psychopatische kenmerken. De kandidaat die het hoogst scoorde, kreeg de job, omdat ze redeneerden: die gaat over lijken om de bank te verrijken. (Monkelend) Geruststellend, hè? Het verklaart wel al die financiële schandalen en beurscrashes."

Ik zag op de BBC de aflevering van Who Do You Think You Are? waarin uw stamboom werd uitgespit. U kwam toen ook in België, omdat uw Joodse ouders vanuit Wenen hiernaartoe waren gevlucht. Amper twee weken voor de Duitsers hier binnenvielen en de nazi's Joden begonnen op te pakken, scheepte uw vader in op de boot naar New York. Net op tijd.

"Ik heb nooit geweten waar hij daarvoor het geld vandaan had gehaald, en hoe hij de Verenigde Staten is binnengeraakt op een moment dat die geen Joden meer toelieten. Vlak voor hij uit Wenen vertrok, was hij nog snel getrouwd met mijn moeder, in een synagoge die kort daarna werd platgebrand. Als mijn ouders later over die traumatische gebeurtenissen beter met mij hadden gecommuniceerd, hadden we ons heel wat narigheid kunnen besparen. Die hele generatie was gebaat geweest bij een goede therapeut en een dosis mindfulness."

U schrijft dat uw vader u, toen u net uw eerste rol in een toneelstuk had gekregen, zei: 'Waarom zouden ze uit een miljoen kandidaten in godsnaam jou kiezen?' Dat beeld botst met de moedige man die ik me uit dat programma herinner.

"Waarom zou er een logisch of oorzakelijk verband zijn tussen een man die sluw genoeg is om te ontsnappen aan de nazi's en het feit dat hij niet in mij geloofde? Mijn vader had een aantal kwaliteiten, maar met kinderen omgaan was daar niet bij. Al was die uitspraak van hem ook een uiting van zijn zwarte humor. Ook dat had hij overgehouden aan de oorlog."

De mens, een handleiding bulkt van moederlijke raad, tips voor mentale gezondheid en do's-and-dont's. Welke raad hebt u onthouden van uw moeder?

"Ook zij was getekend door de oorlog. Ze had vaak hysterische buien en was onberekenbaar. Eén van haar stokpaardjes was: 'Als je met de hond slaapt, krijg je zijn vlooien.' Dat is zeer waar, al heb ik nooit ontdekt of dat sloeg op onbetrouwbare honden of op met iemand het bed delen."

Bent u echt zo onzeker, rusteloos en neurotisch als u in uw boeken openbaart, of overdrijft u voor het komische effect?

"Die twee sluiten elkaar niet uit. Ik ben een tobber. Ik heb ook nooit een goede relatie met mijn lichaam gehad. En ik heb een aantal zware depressies achter de rug. Ik verwoord het hopelijk op een grappige en entertainende manier, maar ik verzin of overdrijf niets."

Donald ontdooit

Toen u voor uw tv-show Ruby's American Pie Donald Trump sprak op zijn vliegtuig en in Las Vegas, had hij wel een punt toen hij zei: 'Jij wilt mij voor jouw kar spannen, je wilt mij belachelijk maken zodat jij kunt scoren.' Wat mij verbaast, is dat al die beroemde figuren toestemden in een interview.

"Soms kan ik zelf niet geloven dat ik 26 jaar lang al die programma's heb kunnen maken, waarin de groten der aarde braaf stilzitten terwijl ik hun masker afruk. De rijken en machtigen huren vaak communicatiebureaus in die worden betaald om een rookgordijn op te trekken en de media af te houden. Maar ze hebben allemaal iets te verkopen, hè. Ik had natuurlijk altijd de BBC als alibi, dat huis van vertrouwen wekt vertrouwen en opent zo deuren. Maar het werd lastiger naarmate ik zelf bekender werd. Ook Sasha Baron Cohen is met zijn typetjes Borat en Ali G moeten stoppen omdat ze te beroemd werden en zijn slachtoffers op hun hoede waren."

Vaak gaf u uw cameraman richtlijnen terwijl u in beeld bleef. Waren er gouden momenten die u niet kon gebruiken omdat de camera niet draaide?

"In het geval van Donald Trump mocht ik een halfuur meerijden in zijn limousine, van aan zijn privévliegtuig tot aan zijn kantoor. De cameraman mocht toen niet mee. In de auto ontdooide Trump een beetje, omdat hij wist dat ik nooit zou kunnen bewijzen wat hij daar zei. We hebben het toen even over vrouwen en relaties gehad." 

"Hij is geen vrouwenhater, hij redeneert pragmatisch, opportunistisch en egoïstisch. Hij ziet de vrouwen net zoals de hele maatschappij en de hele mensheid als iets dat tot zijn dienst staat en te koop is. Hij was ook open over zijn intenties: nog rijker en machtiger worden en vrouwen bezitten. Misschien probeerde hij me te choqueren. Maar ik denk het niet, hij is wie hij is. Vergeet niet, dat is de man die de Miss USA-wedstrijd opkocht en onomwonden zei: 'Is er iets beters dan mooie vrouwen bezitten én daarmee geld verdienen?'"

Wie had u willen spreken als u eerder was geboren?

"Zou Attila de Hun me hebben ontvangen en me weer hebben laten gaan? Vroeger speelde ik soms op effect, nu neig ik toch iets meer naar inhoud en ernst. Marcus Aurelius intrigeert me: één van de machtigste oude Romeinen, zeker een macho, maar ook een gecultiveerd, charismatisch man. En verbaal sterk, dus wellicht een stimulerende gesprekspartner. Einstein, omdat die heel slim was en toch gevoel voor humor had. En Napoleon. Ik had 'm getemd, wees daar maar zeker van. En hoe anders had de geschiedenis er dán uitgezien?"

Ruby Wax, De mens, een handleiding, Spectrum