Opinie op Zondag: Is Israël nog steeds de verlichte rechtsstaat en een vrije democratie?

Israël richt een bloedbad in de Gazastrook aan. De wereld protesteert. Europa pruttelt. Er komt een VN-resolutie die het Israëlische optreden veroordeelt en op sancties aandringt. Amerika spreekt haar veto uit. Er volgen wat bezwerende woorden over een 'vredesproces' waar niemand meer in gelooft. En iedereen gaat weer over tot de orde van de dag.

Zo gaat het elke keer. Het voedt vervolgens het idee onder zich gemarginaliseerd voelende Europese moslimjongeren dat het Westen met twee maten meet, en levert nieuwe brandstof voor het in hun kring van huis uit toch al latente antisemitisme, dat zich vervolgens vertaalt in aanslagen op willekeurige joodse Europeanen die niets met Israël hebben uit te staan.

Het feit dat Israël steeds weer opnieuw zijn gang kan gaan, bevestigt hen in het idee van een joods wereldcomplot: alleen door in het geheim aan de touwtjes te trekken kan Israël slagen in wat geen andere staat van die omvang lukt. Deelname als geografisch tot Azië behorend land aan Europese culturele evenementen als het Songfestival, of de start van de Giro d'Italia, versterkt het beeld dat het hier de jongste voorpost van westers kolonialisme betreft, waaraan de Arabische wereld traumatische herinneringen bewaart.

Schuldgevoel

Israël, dat zijn ontstaan en onaantastbaarheid in vergaande mate aan het westerse schuldgevoel over de Holocaust dankt, kent twee bijzonder problematische geboorte-eigenschappen, een etnische en een theologische. Dat verklaart mede waarom het land zeventig jaar na zijn ontstaan nog steeds niet door zijn buren is geaccepteerd.

Etnisch: het zionisme week in die zin van alle andere negentiende-eeuwse nationalismes af dat het als geografisch criterium niet de bestaande volkenkundige situatie koos, maar die van tweeduizend jaar terug. Israël moest niet alleen een nationaal tehuis bieden aan de joden die sinds de Diaspora in Palestina waren blijven wonen (grofweg de helft van de bevolking van het Britse mandaatgebied), maar ook aan hen die toen waren verdreven. Op Europa toegepast is dat de Grote Volksverhuizing terugdraaien of zelfs meer: wij als Batavieren weer op onze vlotten de grote rivieren op, en Berlusconi aan de monding van de Rijn. Dat is het recept voor een ramp.

Theologisch: in de suggestie dat ook na tweeduizend jaar joden waar ook ter wereld nog voldoende aparts gemeen hebben om een volk te vormen, zit bijna een genetisch-raciaal element. Tenzij men het joodse geloof als criterium neemt, waaraan vanwege zijn Uitverkoren Volk-concept enig superioriteitsdenken ook niet vreemd is.

Beloofde land?

Daarin onderscheidt het jodendom zich van het christendom, dat juist universele pretenties heeft: alle volkeren zijn van God. Dat de joodse staat in Palestina moest komen, valt niet los te zien van de bijbelse claim van het Beloofde Land. Die vermeende goddelijke bron verklaart zowel de verblinde steun in evangelistisch-protestantse kring - bij ons van SGP en ChristenUnie - als dat de politieke rechterzijde in Israël het hele Heilige Land opeist en erin slaagt om de Palestijnen via sluipende grondroof langzaamaan Jeruzalem uit te manoeuvreren en elders het leven onmogelijk te maken.

Israël reageert steevast na elke internationale kritiek op haar brute optreden verongelijkt, en voert dan drie zaken ter verdediging aan: het recht op van zelfbescherming (dat voor de Palestijnen kennelijk niet geldt), het feit dat het de enige democratie in het Midden-Oosten is, en dat er, ten derde, van selectieve verontwaardiging sprake is: de buren zijn nog vele malen erger, en krijgen nooit een VN-resolutie aan hun broek.

Wat dat derde punt betreft: dat is waar en niet waar. Iran wordt voortdurend achternagezeten vanwege mogelijke kernmachtplannen; bij het nucleaire arsenaal van Israël kijkt het Westen stilzwijgend weg. Weliswaar krijgt Israël het in de VN zeer vaak hard te verduren, alleen leidt dat dankzij Amerikaanse protectie nooit tot enige concrete stap. Dat voorrecht deelt het momenteel - in dat geval dankzij Russische protectie - alleen met Syrië.

En zeker hebben veel islamitische halve en hele dictaturen als het om de behandeling van minderheden gaat weinig recht van spreken - van Erdogans Turkije tot het Syrië van Assad. Dat de favoriete westerse olie- en wapenhandelspartner Saoedi-Arabië in de VN-vrouwenrechtencommissie is beland, is een schande. Maar wil Israël echt aan de daden van dergelijke onfrisse regimes gemeten worden? Het pretendeert zelf immers iets anders te zijn: een verlichte rechtsstaat en een vrije democratie.

Daarop valt in drieërlei opzicht fors af te dingen. Die pretentie de enige democratie in de wijde omtrek te zijn, had het Zuid-Afrika van de Apartheid ook, en voor de blanken klopte dat. De praktijk is navenant verwant: ook de Palestijnen zijn als tweederangsburgers in getto's aan een soort pasjeswetten onderworpen. De rechtsstaat geldt niet voor hen: jarenlange opsluiting zonder enig proces en collectieve bestraffing van familieleden. En dankzij de grip van het rabbinaat op het familierecht is Israël een halve theocratie.

_{Thomas von der Dunk is cultuurhistoricus.}