U kent het wel: naar de wc na een kop koffie. Waar komt die drang vandaan?
De meesten van ons doen het overdag, na de maaltijd bijvoorbeeld, of 's morgens na de koffie: een grote boodschap doen. Het is, als je gezond bent tenminste, een regelmatig ritueel. Des te opmerkelijker dat wetenschappers nog altijd geen antwoord hebben op die éne prangende vraag: waarom krijg je aandrang als je net je eerste mok ochtendkoffie achter de kiezen hebt?
Het is een onderwerp dat met mysterie omgeven is, erkent Paul Boekema, de maag-darm-leverarts die gepromoveerd is op de effecten van koffie op het maagdarmstelsel. De cafeïne in koffie is het in elk geval niet: cola of een energiedrankje doet je niet plotsklaps naar het toilet rennen.
Wat is het dan wel? Een filmpje van de American Chemical Society op YouTube stelt dat koffie voor de aanmaak van maagzuur zorgt. Dat zou de inhoud van de maag sneller doorsluizen naar de darmen en de uitgang naar buiten. "Daar zijn weliswaar studies naar gedaan", zegt Boekema, "maar die zijn behoorlijk controversieel."
Dat geldt ook voor een andere claim: koffie drinken zorgt voor de productie van het hormoon gastrine, en dat zou weer de golfbewegingen van de dikke darm stimuleren. Boekema vindt de rol van gastrine weinig overtuigend. "Het zijn slechts theorieën", zegt de arts van Máxima Medisch Centrum in Eindhoven. "Geen enkele studie heeft daar duidelijk bewijs voor kunnen leveren."
Koffie zou voor de aanmaak van maagzuur zorgen. Dat zou de inhoud van de maag sneller doorsluizen naar de darmen en de uitgang naar buiten
Interessanter vindt hij het hormoon cholecystokinine, dat eveneens vrijkomt na het koffie drinken en de galblaas doet samentrekken. Het zorgt ervoor dat gal via de galweg naar de dunne darm gaat. Ook daar ontstaat zo'n samentrekkende beweging. Het is een reden dat mensen met galsteenkolieken koffie laten staan, zegt Boekema. De knijpreactie van de galblaas na het drinken van koffie leidt in veel gevallen tot een aanval van hevige pijn.
In een studie van de Britse chirurg - what's in a name - Brown naar het effect van het zwarte goud op de darmen kwam naar voren dat een op de drie mensen na een kop koffie naar de wc moet. Boekema nam het mee in zijn promotieonderzoek en concludeerde dat het zaakje stonk: de onderzoekers hadden in eerste instantie geen statistische correlatie gevonden tussen het drinken van 250 cc sterke koffie en aandrang. Om de resultaten tóch gepubliceerd te krijgen, gingen ze de proefpersonen zélf vragen of ze naar het toilet moesten na het drinken van koffie.
Eenderde van de mensen zei: inderdaad, als ik koffie drink, krijg ik aandrang. Vervolgens keken de onderzoekers of ze bij die subgroep wél statistisch significante resultaten konden meten en ja hoor, dat was het geval. "Zo mag je geen onderzoek bedrijven", kritiseert Boekema. "Dan ga je naar de resultaten toeredeneren, dat is niet heel zuiver."
'Het blijft bijzonder dat een drankje dat vrijwel geen kilocalorieën bevat er tóch voor zorgt dat je naar de wc moet'
Maar toch. Ook Boekema kan er niet onderuit: koffie doet wel íets bij een derde van de koffiedrinkers, zo tonen ook andere onderzoeken aan. Een uitgebreide maaltijd doet dat trouwens ook: "Neem maar eens een lekker Engels ontbijtje met veel vet: een gebakken eitje, worstjes of een pannenkoek met spek", adviseert de arts. "Je krijgt dan hetzelfde effect op het maagdarmstelsel: dat gaat hard aan het werk. Maar het blijft bijzonder dat een drankje dat vrijwel geen kilocalorieën bevat tóch een vergelijkbaar effect sorteert."
De darmen komen door koffie op gang, maar welk stofje daar precies voor verantwoordelijk is, blijft dus voorlopig nog gissen. En - sorry - het verlossende antwoord kan nog even duren: koffie bevat zo'n 800 bioactieve stoffen.