"Om wereldvrede te bereiken, moet je creatief zijn"

Maynard James Keenan is behalve zanger van Tool, Puscifer en A Perfect Circle ook wijnboer. Niet als hobby – hij corrigeert ons afgemeten wanneer we suggereren dat hij het ‘ernaast doet’ – maar als een serieuze professie waarin hij veel tijd en fysieke arbeid steekt. Minstens zoveel als in de muziek.

Is dat nieuw, van die wijn? Nee, helemaal niet. Keenan is wijnboer sinds 2004, maar het is wel fijn om het onderwerp even te kunnen aansnijden – hier in het Londense hotel, waar Keenan (54) zijn intrek heeft genomen voor enkele interviews over de wedergeboorte van A Perfect Circle en over hun nieuwe, vierde album Eat the Elephant – het eerste sinds Emotive, veertien jaar geleden.

Hij vertelt graag over zijn eigen wijngaard (Merkin Vineyards) en wijnhandel (Caduceus Cellars), even buiten zijn woonplaats in Arizona. Hij gaat een beetje stralen als je ernaar vraagt en de namen uit je hoofd kent. Een onderwerp met die uitwerking kun je wel gebruiken in een gesprek met de zacht en zuinig pratende Keenan, een wat nurkse man die journalisten nogal wantrouwig tegemoet treedt. In het eerste kwartier van een gesprek geeft hij doorgaans weinig prijs.

Dan maar even over zijn wijn praten. Dat werkt.

Vrouwelijker dan Tool

“Wijn maken is een les in nederigheid”, zegt Keenan. Een muziekantwoord zou daar vermoedelijk zijn gestopt. Nu praat hij door. “Je verdiept je in het ambacht, je steekt er liefde en creativiteit in, maar of het lekkere wijn oplevert, hangt toch vooral af van factoren waarop je geen invloed hebt: de hoeveelheid zon en regen, de medewerking van de natuur. Garanties zijn er niet.”

En kijk, mooi bruggetje terug naar de muziek, zo constateert hij ook zelf: “De overeenkomst met muziek maken is best groot. Ervaring? Aanwezig. Liefde voor het ambacht? Idem. Maar of het iets waarachtigs oplevert, is elke keer weer onzeker. Je kunt hooguit toegewijd zijn. Daarna kun je er alleen nog het beste van hopen.”

Dat arbeidsethos leverde de laatste jaren meer wijn dan muziek op. Die vaststelling amuseert hem. Hoe zat het ook alweer?

Keenan brak door als de enigmatische, schuwe zanger van het ongrijpbare, vanuit Los Angeles opererende Tool. Misschien wel de belangrijkste progressive metal-band van rond het jaar 2000. Een heavy Pink Floyd dat ten tijde van de albums Ænima (1996) en Lateralus (2001) griezelig goede concerten gaf, altijd begeleid door beklemmende filmbeelden.

A Perfect Circle, band van Keenan en gitarist Billy Howerdel (ex-gitaartechnicus van David Bowie, Guns N’ Roses en ook Tool), kwam er in 1999 bij, met haast even groot succes. Keenan noemde Tool ooit "masculien" en A Perfect Circle "vrouwelijker, emotioneler". Howerdel leverde de muziek, Keenan melodie en tekst. De albums Mer de Noms (2000) en Thirteenth Step (2003) haalden een miljoenenverkoop.

Dubbele wedergeboorte

Puscifer is band nummer drie: vehikel voor Keenans sologrillen, compleet met elektronische, triphopachtige invloeden. Alleen met Puscifer was Keenan de laatste jaren vrij actief (albums in 2011 en 2015), maar juist daarom is hij er nu weer even klaar mee, zegt hij. Tool en A Perfect Circle vertoonden de laatste tien jaar maar af en toe een teken van leven, maar 2018 is het jaar van de dubbele wedergeboorte, te beginnen dus met Eat the Elephant.

“Billy en ik hebben altijd contact gehouden en elkaar ideeën gestuurd, maar pas in 2016 werd het concreet. Toen we besloten een plaat te maken, vroeg ik me af: wat gaan we dan doen? Hetzelfde als vroeger? Of pakken we het anders aan? We kozen voor het laatste.”

In vergelijking met de eerdere albums zijn de stukken op Eat the Elephant lang en uitgesponnen. Een bedachtzame eerste helft wordt gevolgd door een hardere tweede. Een compacte single ontbreekt (of het zou een song als Delicious moeten zijn). De schoonheid zit hem in de muzikale reis als geheel: wie bereid is zich te laten meevoeren, zal veel moois horen.

“Ik ben fan van AC/DC, Slayer en Motörhead, bands die eigenlijk elke keer dezelfde plaat maken en er nog mee wegkomen ook. Tot die categorie hoor ik niet, vind ik. Ik moet me ontwikkelen, als mens en als schrijver, om enige geldigheid te behouden. Ik denk dat ik om die reden actief ben in verschillende bands met wisselende bezettingen.”

Het heeft nu geleid tot een plaat die wel klinkt als A Perfect Circle, maar nadrukkelijk van nu is. Eat the Elephant gaat over de actuele toestand in de wereld, maar dan op z’n Keenans: niet te expliciet, nooit activistisch, maar in omfloerste bewoordingen en zonder effectbejag. Vraag hem niet om uit te leggen waar songs met duistere titels als Disillusioned en The Doomed over gaan, of ze wellicht gaan over de VS onder president Trump. Hij zal korzelig weigeren. Zo simpel is het bij Maynard James Keenan niet. 

In de single 'TalkTalk' trekken twee opvallende zinnetjes de aandacht: 'Don’t be the problem / Be the solution.'

Van Bowie tot Leia

“Als ik met mijn werk één ding wil zeggen, is het dit: educate yourself. Laat je niet voorkauwen wat je moet denken. Niet door Trump, niet door zijn tegenstanders. Niet door Poetin of Kim Jong-un. Denk zelf na. Misschien is het probleem niet iets dat ver van je af ligt. Misschien ben je zelf deel van het probleem.

“Je kunt als muzikant gaan lopen krijsen dat Donald Trump de duivel is, maar dat is hij niet. Hij is een symptoom. Een symptoom van wat er mis is met ons. Oorlogen ontstaan omdat er twee partijen zijn die overtuigd zijn van hun eigen gelijk. Dat betekent automatisch dat de oplossing ligt in het aanvaarden van de mogelijkheid dat je ongelijk hebt. De wereld is een krachtenveld waarin er alleen vrede kan zijn als mensen bereid zijn pragmatisch en buigzaam te zijn in hun opvattingen.”

Het is een uiteenzetting die rechtstreeks naar het intrigerende nummer 'So Long, and Thanks for All the Fish' voert, over de eindigheid der dingen, waarin Keenan een aantal van de culturele iconen opsomt die de laatste jaren overleden: Muhammad Ali, David Bowie en ... Carrie Fisher, de actrice die in de Star Wars-films de rol van de rebellenprinses Leia voor haar rekening nam.

“Ik hou van de Star Wars-films, hoeveel je ook op die films kunt aanmerken. De thematiek raakt aan die van Eat the Elephant. Wie oppervlakkig kijkt, ziet een heldere, vrij clichématige tegenstelling tussen goed en slecht: de Keizer, de Sith, Darth Vader, ze zijn het Kwaad, ze moeten worden verslagen.

Onrust en oorlog

“Maar wie verder kijkt, gaat begrijpen dat daarin ook een gevaar schuilt. Dat je het Kwaad vaak sterker maakt door het te verslaan – en dat de ultieme consequentie kan zijn dat je er zelf deel van gaat uitmaken door het te bestrijden. Het draait om het uitschakelen van die eeuwige wil om te winnen en het onderkennen dat het Kwaad meestal naar binnen glipt door een deur die we zelf open hebben gezet.”

Het zijn mechanismen die hem altijd al bezighielden, maar het thema heeft voor Keenan aan urgentie gewonnen sinds hij in 2014 voor de tweede keer vader werd. Hij heeft een volwassen zoon uit een eerder huwelijk (Devo, nu 22 jaar) en nu loopt ook Lei Li door de wijngaarden: zijn dochter van drie.

“Voor het bewaren van de vrede hebben we creativiteit nodig. Alleen al daarom is het zo belangrijk dat we de kunsten een plek blijven geven in ons onderwijs. Als mensen de creativiteit verliezen en star worden, krijg je onrust en oorlog. Creatieve mensen kunnen dat vóór zijn door te denken: ik ga boven het conflict zweven, kijken wat er loos is en eens met die boze vijand praten.”

Het is makkelijker gezegd dan gedaan, weet hij: het valt niet mee een olifant op te eten, het is een hele klus, maar muziek kan een zaadje zijn waaruit verandering voorkomt.

“Ik moet dat geloven”, zegt Keenan. “Een goed glas wijn helpt trouwens ook.”

Eat the Elephant is nu uit bij BMG. A Perfect Circle speelt op zondag 24 juni op Graspop. www.graspop.be