Overal in klassiek Sint-Petersburg duikt nu die verfoeide naald op

De Bronzen Ruiter, het beroemde standbeeld van Peter de Grote, tuurde meer dan twee eeuwen over Sint-Petersburg zoals de tsaar de stad bedoeld had. Lage barokpaleizen langs het brede water, kaarsrechte avenues, ononderbroken vergezichten. Maar nu staat er plots een glasscherf van 462 meter hoogte in Peters paradijs, recht voor de ogen van de bronzen tsaar.

Het Lakhta Center is een wolkenkrabber van 87 verdiepingen. Een glazen naald die gaat glimmen als de zon opkomt. Zes keer hoger dan de spits op de Admiraliteitstoren, het punt dat ­Peter de Grotes horizontale lijnen zo harmonieus bijeenbracht. De naald is het hoogste gebouw van Europa. Binnenin opent komend jaar het nieuwe hoofdkantoor van Gazprom, het grootste olie- en gasbedrijf van Rusland.

‘Het historische silhouet van de stad is nu wel verpest, ja’, zegt een man aan de voet van de Bronzen Ruiter. Tussen de Chinese toeristen springt hij op een vouwfiets. Stedenbouwkundige Alexander Karpov geeft de Volkskrant een rondleiding door zijn stad om te laten zien wat er met Sint-Petersburg gebeurd is door de komst van de glazen naald.

Dostojevski en Poesjkin

Voor de Admiraliteitstoren knijpt Karpov in de remmen. Vanaf dit punt waaiert de stad uiteen in drie lange avenues: Gorochovaja, Voznesenski en Nevski. Zo vaak vormden ze het decor in de literatuur van Gogol, Dostojevski, Poesjkin. Wie hier staat, kan kilometers ver kijken, midden in een wereldstad. ‘Dit is de charme van Sint-Petersburg’, zegt Karpov. ‘De stad is uiterst nauwkeurig georganiseerd.’

Petersburg, gesticht in 1703 en getekend door Europese architecten, kwam niet tot stand zoals de meeste andere steden. Niet wegens handel of geopolitiek. ‘De stad is gebouwd als een kunstwerk’, schreef Rusland­historicus Orlando Figes in Natasja’s dans. Meer dan tienduizend mensen kwamen om bij de aanleg van ­Peter de Grotes droomstad. In die stad wilde hij de Rus omtoveren tot Europeaan.

Op het plein voor het beroemdste gebouw van Petersburg, het Winter­paleis, stapt Karpov af. ‘Zie je dat?’ Hij wijst naar een plek links van het paleis dat gebouwd werd onder leiding van de Italiaanse architect Bartolomeo Rastrelli en dat bijna twee eeuwen de residentie was van Russische tsaren. Die lieten hier talloze tegenstanders doodschieten en werden hier uiteindelijk overrompeld door de bolsjewieken in 1917. Op de plek waar Karpov wijst, torent het glazen hoofdkantoor van Gazprom uit boven de 18de-eeuwse laagbouw.

Het Lakhta Center is ook zichtbaar vanaf de Troitskibrug, de brug over de Neva-rivier met een van de spectaculairste uitzichten over de stad. ‘Dit was het silhouet dat ik kende sinds mijn jeugd, dit was mijn Petersburg’, zegt Karpov. Nu steekt de wolkenkrabber de lucht in naast de Petrus-en-Paulus-kathedraal met de graven van de tsarenfamilie. Karpov: ‘Het silhouet is vermoord.’

‘Leg er een bom onder’

De toren leidt sinds 2006 tot volksverzet, naar Russisch gebruik onder aanvoering van de culturele elite. Gazprom probeerde de wolkenkrabber op de oever van de Neva te bouwen, recht tegenover de Smolni-kathedraal van Peter de Grotes dochter, tsarina Elisabeth. De directeur van de Hermitage sprak zich uit tegen de plannen, de Russische architectenvereniging boycotte de aanbesteding van Gazprom, en een van Ruslands bekendste stadsontwerpers kondigde in de ­media aan wat hij zou doen als de bouw doorging op die plek: terroristen uitnodigen om de toren op te blazen.

De bevolking roerde zich. Activisten voerden actie om het historische hart van Sint-Petersburg te beschermen. Landelijke peilingen toonden dat de Russische bevolking tegen de wolkenkrabber was, mede doordat de toren de Unesco-status van Petersburg op het spel zette.

De Russen boekten een zeldzame overwinning op hun bestuurders: de toren op de oever van de Neva ging niet door. Gazprom verplaatste de bouw naar een buitenwijk aan de Finse Golf.

‘Het was niet zo dat we vochten tegen een totalitair systeem’, zegt Karpov, die betrokken was bij de protesten, net als de meeste lokale stedenbouwkundigen. ‘Ook in de regering waren er mensen tegen de toren. Bijna niemand vond het een goed plan.’

Helemaal tegenhouden lukte niet. De toren is onderdeel van een plan van president Poetin om de allure van zijn geboortestad te vergroten. Staatsbedrijf Gazprom stelt dat Petersburg blij zou moeten zijn met de toren. Die zou ‘de geschiedenis, tegenwoordige tijd en toekomst van de stad verbinden’ en Petersburg ‘een nieuw imago’ geven.

Europese architecten

Net als in Peter de Grotes tijd kwam het ontwerp van Europese architecten: na de boycot van Russische architecten won het Britse bureau RMJM de aanbesteding. Maar daar houden de overeenkomsten wel op. Het Britse bureau tekende eerder wolkenkrabbers in Dubai en in het door Peter de Grote zo verfoeide Moskou.

De toren is niet bedoeld om Rusland dichter bij Europa te brengen, denkt Karpov als hij zijn vouwfiets weer parkeert bij een uitzicht op het Lakhta Center. Wel om te concurreren met het Midden-Oosten. ‘De toren is een standbeeld van de olie- en gasindustrie’, zegt Karpov. ‘Een symbool van deze tijd.’