Aretha Franklin (1942-2018): zo kleurrijk was het leven van de 'Queen of Soul'

"Ik moet jullie dit vertellen: ik ga dit jaar op pensioen. Ik voel me zeer verrijkt en tevreden, als ik zie waar mijn carrière begon, en waartoe ze is uitgegroeid."

Dat bericht stuurde Aretha Franklin vorig jaar de wereld in. Kort daarna zou A Brand New Me nog uitkomen, Franklins 42ste album, dat bestond uit oude opnames die door het Royal Philharmonic Orchestra in een nieuw jasje waren gestoken. "Dit is het", zei de 'Queen of Soul' bij de aankondiging van haar pensioen.

Ze vocht toen al een jaar of zeven tegen kanker. Een strijd die ze nu heeft verloren: ze overleed op 76-jarige leeftijd in Detroit, omringd door vrienden en familie. Haar dood betekent het einde van een carrière die 63 jaar duurde. 63 jaar waarin Franklin achttien Grammy Awards verzamelde en maar liefst zeventien top 10-hits scoorde, met klassiekers als 'Respect', 'Chain of Fools' en 'Think'.

Maar die 63 jaar worden ook gekenmerkt door tragedies: twee gestrande huwelijken, een alcoholverslaving en een onberekenbaarheid die haar succes vaak in de weg zat. 

Unieke stem

Als dochter van een vooraanstaande dominee in Detroit werd Aretha Franklin van jongs af ondergedompeld in een bad van religieuze muziek. Haar vader, naast dominee en burgerrechtenactivist ook gospelzanger, nam haar mee op tournee als pianiste en achtergrondzangeres. Toen al viel haar onmiskenbare persoonlijkheid en unieke, volle stem op, en dankzij het succes van artiesten als Sam Cooke en Ray Charles was Franklin vastbesloten om succes te zoeken buiten de grenzen van de religieuze muziek.

Haar eerste album, Aretha, kwam uit in 1961, maar het was pas met haar elfde plaat, I Never Loved a Man the Way I Loved You (1967) dat Franklin een grote doorbraak forceerde. De titeltrack en 'Respect', een cover van Otis Redding, groeiden uit tot klassiekers, en datzelfde jaar werd ze voor het eerst tot 'Queen of Soul' uitgeroepen – een titel die ze haar hele leven lang, met de nodige trots, zou dragen.

Franklin scoorde hits met een rist covers – niet alleen 'Respect', maar ook 'Until You Come Back To Me' (Stevie Wonder) en 'I Say a Little Prayer' (Burt Bacharach) – maar het was haar zelfgepende 'Think' dat in 1968 haar plaats in de popgeschiedenis definitief verzekerde. Het nummer werd gepercipieerd als een sneer naar haar eerste man, Ted White, van wie ze een jaar later zou scheiden, en groeide uit tot een feministisch lijflied.

Haar huwelijk met White werd getypeerd door geruchten over huiselijk geweld. Franklin groeide zelf op in een gebroken gezin, en had op haar twaalfde en haar veertiende al twee kinderen gekregen, die door haar grootmoeder werden opgevoed. Na haar gestrande huwelijk met White trouwde ze in 1978 met Peyton Place-acteur Glynn Turman, van wie ze zes jaar later scheidde.

Schoonheid, vitaliteit en hoop

Franklin zocht heil in de muziek, maar ook in alcohol – tegen het einde van 1968 kampte ze met een stevig drankprobleem. In 1967 brak ze haar arm, toen ze dronken van het podium stuikte in Georgia. Franklin stond bij concertpromotoren en managers te boek als 'onberekenbaar': haar eigenzinnige karakter en haar notoire vliegangst leidden tot afgezegde concerten, en afgezegde tournees leidden tot rechtszaken die haar succes in de weg zaten.

Maar ondanks het hobbelige parcours zouden er nog hoogtepunten volgen. Het door haar goede vriend Luther Vandross geschreven 'Jump To It' (1982) was een schot in de roos. Met Annie Lennox van Eurythmics zong ze 'Sisters Are Doin' it For Themselves' (1985) en met 'I Knew You Were Waiting (For Me)', een duet met George Michael, scoorde ze in 1987 nog haar grootste hit.

Het succes van de late jaren 60 zou ze niet meer evenaren, maar haar invloed op een hele generatie artiesten – van Whitney Houston over Alicia Keys tot Beyoncé – is onmiskenbaar. De volle stem van Aretha Franklin vatte perfect wat het betekende om Amerikaan te zijn, zo vatte Barack Obama, op wiens inauguratie Franklin nog optrad, het samen: "Niemand belichaamt meer dan haar het verband tussen Afro-Amerikaanse spirituals, de blues, r&b en rock-'n-roll. Ze transformeert harde tijden en ellende in muziek die vervuld is van schoonheid, vitaliteit en hoop."