Direct naar artikelinhoud
Neushoorns

Kan deze 'bevroren dierentuin' bijna uitgestorven diersoorten redden?

Sudan werd tot het eind van zijn dagen vertroeteld door persoonlijke verzorgers in Ol PejetaBeeld EPA

Ook al is Sudan, het allerlààtste noordelijke witte neushoornmannetje nu dood, onderzoekers geven de soort niet op. "Vroeg of laat komt er nog een kalfje. Ongetwijfeld lukt het een keer ", maakt Cyriel Ververs zich sterk. Hij pleit voor een 'bevroren Ark'.  

Toen de neushoorn Sudan 45 jaar gelden werd geboren in wat nu Zuid-Soedan is, waren er wereldwijd nog zo’n tweeduizend noordelijke witte rinocerossen. Na zijn dood resten er welgeteld twee vrouwtjes: Najin en Fatu. Ze wonen in het Keniaanse natuurgebied Ol Pejeta. Acht jaar geleden werd Sudan naar hier gevlogen vanuit een Praagse dierentuin, waar hij als jong gevangen kalf was beland. Een eigen territorium van 300 hectare in de vrije natuur moest hem aanzetten tot voortplanting.

Te oud

Dat plan werkte niet, vertelt Cyriel Ververs, die aan de UGent doctoraatsonderzoek doet naar de voortplanting van de verwante zuidelijke witte neushoorn. “Sudan had geen zin in Najin en Fatu, en ook kunstmatige inseminatie mislukte. Eén vrouwtje was te oud, het andere heeft abnormaliteiten aan de baarmoeder”. Met de dood van het laatste mannetje,  staat de noordelijke witte neushoorn nu echt op uitsterven.  Maar wetenschappers als Ververs geven niet op. 

“Er is de afgelopen drie, vier jaren sperma ingevroren van Sudan en de andere mannetjes die recent zijn gestorven. Ook van de vrouwtjes is op verschillende plaatsen ter wereld genetisch materiaal verzameld."

We staan nog niet op het punt dat we kunnen zeggen: oké, morgen maken we twee nieuwe noordelijke neushoorntjes. Zo is er nog niet ontrafeld wanneer precies het embryo in de baarmoeder van de neushoorn moet worden ingebracht. Een dag verschil is voldoende om een vruchtje af te stoten.
Cyriel Ververs

Kunnen de nog levende vrouwtjes niet zwanger worden, dan kan er net als bij de mens gewerkt worden met een draagmoeder. "Die kunnen we zoeken bij de zuidelijke witte neushoorn. Bij de noordelijke vrouwtjes moet je zelfs geen eicel collecteren — wat ingewikkeld is en  een volledige verdoving vereist. Je komt er ook met ingevroren huidcellen. Het is de bedoeling om het genetisch materiaal uit de huidcellen in te brengen een zuidelijke eicel, waar het oorspronkelijke DNA uit is verwijderd. In vitro kunnen er leefbare embryo’s geproduceerd worden”, vertelt Ververs.

Toch is de geboorte van het eerste reageerbuisneushoorntje niet voor morgen. “De techniek is er: we verbeteren zo gedomesticeerde dieren, zoals bepaalde
 runderrassen en renpaarden. Nu proberen we die aan te passen voor bedreigde dieren. We staan nog niet op het punt dat we kunnen zeggen: oké, morgen maken we twee nieuwe noordelijke neushoorntjes. Zo is er nog niet ontrafeld wanneer precies het embryo in de baarmoeder van de neushoorn moet worden ingebracht. Een dag verschil is voldoende om een vruchtje af te stoten. Misschien is het over vijf of tien jaar zover. Ongetwijfeld lukt het een keer. Er zijn toch ook al enkele geslaagde kunstmatige inseminaties bij de zuidelijke witte neushoorn."

Uitkijken voor inteelt

Maar zoals één zwaluw de lente niet maakt, brengt één kalfje de soort niet terug. “Voor een leefbare populatie heb je voldoende genetische variatie nodig. Slechts van een tiental dieren van de noordelijke witte neushoorn  is DNA bewaard, terwijl je wel vijftig dieren nodig hebt. Bovendien zijn Najin en Fatu de dochter en kleindochter van Sudan, waardoor problemen met inteelt dreigen. Nu, als we deze subsoort dan toch niet kunnen terughalen, hebben we wel geleerd hoe we andere neushoorns kunnen redden."

Al hobbelen er nu nog zo’n 15.000 zuidelijke witte neushoorns rond, nu al wordt hun genetisch materiaal ingevroren . “Als je wacht tot er nog maar enkele dieren van een soort overblijven, zit je op een point of no return. En het gaat snel. Elke dag worden drie neushoorns gestroopt voor hun hoorns, die op de illegale markt een paar honderdduizend euro opleveren. Zo verlies je er 1.000 per jaar."

Er zou een Frozen Arc moeten worden opgericht, een bevroren dierentuin met genetisch materiaal. Voor de planten bestaat dat al
Cyriel Ververs

Niet voor niets had Sudan 24 uur op 24 een bodyguard. Maar je kan niet alle bedreigde dieren een persoonlijke bewaker geven. Ververs vindt bij de ark van Noah inspiratie voor een structurele oplossing. “Er zou een Frozen Arc moeten worden opgericht, een bevroren dierentuin met genetisch materiaal. Voor de planten bestaat dat al: in Spitsbergen is een wereldzadenbank waarin men zaden van zo veel mogelijk rassen zijn opgeslagen, voor het geval de aarde wordt verwoest door een atoombom. Het invriezen van genetisch materiaal van wilde dieren gebeurt nog te weinig gestructureerd. Het geld  ontbreekt. Maar het is vijf voor twaalf, zeker voor dieren die zich traag voortplanten."