Twijfel niet: de westerse sancties zuigen langzaam maar zeker het levensbloed weg uit de Russische economie

Nu Rusland opnieuw Oekraïne binnenvalt aan de grens met Charkiv, stelt de vraag zich opnieuw of bijkomende sancties tegen Rusland gewenst zijn. De bestaande sancties tegen Rusland hebben veel, en soms dus door Rusland gestuurde, kritiek gekregen omdat ze niet effectief zouden zijn en vooral onszelf pijn zouden doen. Laten we beginnen met dat laatste punt. Natuurlijk doen sancties altijd pijn aan beide kanten. Meer nog, sancties die geen pijn doen zijn meestal de moeite niet waard, want ze hebben in eerste instantie ook een signaalfunctie.

Rusland ging ervan uit dat de EU niet al te hard zou reageren omwille van haar toenmalige afhankelijkheid van Russische energie en vooral omwille van haar vermeende decadentie. Europa zou niet in staat zijn zichzelf pijn te doen om een duidelijk signaal van verzet te sturen naar Rusland. Dat bleek een Russische misrekening.

Wat nooit heel erg goed lijkt te werken, zijn bedrijfsspecifieke of persoonlijke sancties. In autocratische regimes wordt dit automatisch overgecompenseerd door rechtstreekse subsidies of bijkomende voorrechten. Het Westen heeft geprobeerd de trouwe kliek rond het regime rechtstreeks te raken met gerichte sancties. Het regime heeft daar zoals verwacht op gereageerd met extra steun voor deze loyale steunpilaren, waardoor ze nog afhankelijker zijn geworden van het regime en zo de cohesie van het regime nog werd versterkt.

Maar deze subsidies en voorrechten vertekenen ook de economische uitkomsten in Rusland door geld en middelen toe te wijzen aan onproductieve doelen. Omdat economisch succes in Rusland hierdoor steeds minder afhangt van productiviteit en steeds meer van directe connecties en nepotisme, zorgt dit voor een structurele verzwakking van de economie en een rem op de economische welvaart.

Herclassificatie

Onderzoek wijst uit dat de export van sanctielanden naar Rusland is gedaald. De sancties zorgen dus wel degelijk voor een graduele daling van gevoelige exporten vanwege de sanctionerende landen naar Rusland. De sancties zuigen langzaam maar zeker het levensbloed weg uit de Russische economie. Sommige bedrijven proberen natuurlijk op grote schaal de sancties te omzeilen door triangulatie en omleiding van de handel in het algemeen. Daarbij verloopt de handel niet rechtstreeks van sanctionerende landen naar Rusland, maar onrechtstreeks via derde landen. Centraal-Aziatische landen, Turkije, Servië en zijn hierin bijvoorbeeld erg creatief.

Daarnaast gebruiken Europese bedrijven soms ook herclassificatie. Daarbij categoriseren ze gesanctioneerde technologie, zoals geavanceerde chips, op de douaneformulieren als minder geavanceerde chips, waardoor ze die toch officieel kunnen exporteren naar Rusland. Maar dit wordt nu steeds moelijker door betere supervisie en indirecte sancties op de tussenliggende landen door de Verenigde Staten. Een aantal Europese bedrijven liep al tegen de lampen mag nu op de blaren zitten. Op deze manier wordt de strop geleidelijk strakker getrokken.

Er is ook importsubstitutie, waarbij de import nu wordt betrokken van nieuwe leveranciers die de sancties niet toepassen, zoals China en Latijns-Amerika. Hier spelen indirecte sancties een rol, waarbij het Westen ermee dreigt om buitenlandse bedrijven die bepaalde producten uitvoeren naar Rusland de toegang tot de veel belangrijkere westerse markt te ontzeggen. Voor China bijvoorbeeld blijft Rusland een relatief kleine markt in vergelijking met de rest van Europa of de Verenigde Staten. We zetten dus de soft power van ons economisch gewicht en onze marktomvang in om de pure substitutie in te perken. Daardoor zijn al de Russische strategieën samen toch niet in staat de volledige daling van de gesanctioneerde importen te compenseren. Er blijft dus een nettoverlies aan import.

Fabrieken uitschakelen

Het grootste verlies is allicht dat Rusland lagere volumes olie en gas exporteert tegen een lagere prijs. Het prijsplafond voor geëxporteerde Russische olie werkt zeker niet perfect, maar het heeft een effect en dat kost Rusland vele miljarden dollars. Daarnaast kan Rusland ook steeds minder geraffineerde energieproducten, zoals benzine of kerosine, exporteren, omdat Oekraïne die fabrieken consequent probeert uit te schakelen. Hierdoor is Rusland nu een importeur geworden van deze producten, wat nog meer economische waarde laat wegvloeien uit het land.

Sancties die direct tot een val van een autocratisch regime leiden zonder onszelf pijn te doen bestaan niet. Maar sancties zijn een zachte moordenaar die met trage wurggreep langzaam zuurstof uit de Russische economie en maatschappij wegzuigen. Mensen die snel succes verwachten komen sowieso bedrogen uit. Maar het is hier vooral zaak voor het Westen om goed te begrijpen hoe zijn eigen sancties werken, de ogen op de bal te houden en de zachte wurggreep niet te lossen. Maar ze werken dus wel degelijk. Zelfs een oorlogseconomie als de Russische zal er uiteindelijk aan bezwijken.