Kracht putten uit een zwak Europa
Washington
Er is een nieuw bondgenootschap in de westerse wereld, een breed en diep gevoel van rebelse solidariteit, een grensoverschrijdende zielsverwantschap die we waarschijnlijk sinds de communistische internationale niet meer hebben gezien en die nog wordt gestut door de nieuwe machthebbers in deze contreien ook.
De Amerikaanse president Trump betuigde maandag zijn steun aan de beweging. ‘Het volk van Duitsland staat op tegen zijn leiders’, zei hij goedkeurend. Daarna gaf hij een korte tirade ten beste, waarin hij met de woorden ‘migratie’, ‘misdaad’, ‘sterk gestegen’, ‘grote fout’ en ‘gewelddadig veranderde cultuur’ de gevoelens van dat volk vertolkte.
Lang niet alles wat hij zei was waar, maar gevoelens zijn altijd waar en die herkent Trump maar al te goed. Wat wil hij daarmee? Heeft hij een plan?
De tweet was een nieuwe steek richting Angela Merkel, de Duitse bondskanselier, die onder vuur is komen te liggen wegens haar relatief soepele houding jegens immigranten. Maar het was ook een nieuw teken dat het Trump menens lijkt te zijn met zijn Atlantische beleid. Of beter gezegd: Atlantische anti-beleid.
politiek incorrect
Wat had Richard Grenell, Trumps ambassadeur in Duitsland, ook alweer gezegd begin deze maand? ‘Ik wil absoluut de andere conservatieven in heel Europa krachtiger maken.’ Volgens Grenell is er ‘een opstand aan de gang’, door de ‘mislukte politiek van links’.
Conservatief is niet helemaal het goede woord – dat is te ouderwets. De ‘conservatieven’ die Grenell bedoelt, zijn juist politici die dingen zeggen die vroeger nooit werden gezegd. Politiek incorrect, anti-elitair, nationalistisch en soms licht autocratisch: de gemene deler is het populisme, dat parallel aan Amerika ook in Europa vaste voet aan de grond heeft gekregen. Steve Bannon, de man die Trumps strategie heeft ingefluisterd, toerde de afgelopen maanden langs de hoven van populistisch Europa en noemt zichzelf ‘de infrastructuur van de wereldwijde populistische beweging’.
De opstand heeft al nieuwe leiders opgeleverd. Hongarije liep voorop, met de door premier Viktor Orbán uitgeroepen ‘onliberale democratie’. Italië heeft sinds kort natuurlijk Giuseppe Conte, baas van een populistische coalitie. ‘Hij zal het geweldig doen – het volk van Italië heeft het begrepen!’, twitterde Trump na zijn benoeming.
Het volk van Duitsland, het volk van Italië: het is de manier waarop Trump ook in Amerika campagne voerde, appellerend aan de ‘echte Amerikanen’. Conventionele politici, zoals Hillary Clinton en Angela Merkel, zijn dat volk ‘vergeten’ en behoren automatisch tot de elite. Trump, zelf steenrijk, probeert zich zo veel mogelijk van die elite te distantiëren met proleterig gedrag en politieke incorrectheid, zoals het niet tekenen van de G7-slotverklaring twee weken terug. Begin mei brachten twee Amerikaanse denktanks, het rechtse American Enterprise Institute en het links-liberale Center for American Progress,een gezamenlijk rapport uit over de overeenkomsten tussen het Amerikaanse en Europese populisme. ‘In het hart van het uitsluitende, autoritaire, populistische narratief zit het onderscheid tussen een corrupte elite en degenen die behoren tot de relevante groep van goede, gewone mensen. Het onderscheid is niet noodzakelijk etnisch of raciaal, maar het is dat vaak wel.’
Dus is het belangrijkste verbindende trans-Atlantische thema immigratie. Trumps woorden van dinsdag (‘de VS zullen geen migrantenkamp worden’) waren een echo van een uitspraak van de Italiaanse populistische minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini (‘Italië gaat niet Europa’s vluchtelingenkamp worden’).
Het opmerkelijke is dat deze op uitsluiting gebaseerde volksbewegingen, vaak met etnische of nationalistische kanten, elkaar wereldwijd hebben gevonden. De loyaliteit van Nederlandse Wilders- of Baudet-fans aan Trump is groter dan die aan veel Nederlandse instituten, en zeker dan die aan Europa. Op sociale media trekken de nationalistische bubbels naar elkaar toe, en worden bij elkaar gehouden door een politiek-incorrect narratief dat groter is dan een nationaal verhaal.
zulke vrienden
Met zijn steun aan de ‘opstandelingen’ doet Trump exact het omgekeerde van wat de Amerikanen de decennia na de Tweede Wereldoorlog hebben gedaan. In plaats van Europa sterker te maken, probeert hij Europa te verzwakken. Of het een plan is of niet, feit is dat in Trumps wereldbeeld een zwakkere speler vanzelf tot een sterkere moet leiden (zero-sum). Daarmee bevindt hij zich op een logische lijn met de Russische president Vladimir Putin. ‘Wie heeft er met zulke vrienden nog vijanden nodig?’, zei EU-voorzitter Donald Tusk dan ook.
Dalibor Rohac van het American Enterprise Institute, een van de auteurs van het populismerapport, sluit zich daarbij aan. ‘Europa moet minder tijd besteden aan zich zorgen maken over Trumps gedachteproces en meer aan de voorbereiding op het komende tijdperk, zonder de beschermende Amerikaanse paraplu. Europa zal meedogenlozer moeten worden om zijn eigen belangen te verdedigen.’ <
