Tv-recensie: Pieter Waterdrinker schrijft zoals hij ademt en ademt zoals hij schrijft

‘In mijn leven, in mijn werk, in mijn literatuur staat altijd één ding centraal: de mens en zijn vaak bizarre lot op deze aardbol’, had de vierde Zomergast van dit jaar, Pieter Waterdrinker, voorafgaand aan zijn avondvullende programma gezegd. ‘Naast veel over Rusland zal dan ook vooral de mens in mijn tv-fragmenten centraal staan.’

Dus daar was ‘de mens’, meteen na de openingsvraag van Janine Abbring. Of de schrijver en Rusland-correspondent een favoriet Russisch gezegde had. Dat had hij. Vertaald naar het Nederlands: hij schrijft zoals hij ademt en hij ademt zoals hij schrijft.

‘Uiteindelijk zijn we allemaal de galeislaaf van onze genen’, lichtte Waterdrinker toe. We kunnen iemand anders willen zijn of iets anders voor onszelf wensen, maar pech: in the end hebben we niks te kiezen en moeten we het doen met niemand anders dan onszelf. De inspiratie voor zijn literaire werk komt bij Waterdrinker ‘uit de dampkring van mijn eigen bestaan’.

Nee, deze bevlogen verteller had geen tijd nodig om er lekker in te komen. Hij praat zoals hij schrijft. En hij zat er klaar voor, met zin om het mooie woord te voeren, een papiertje voor zijn neus en een vat vol verhalen in zijn geheugen. ‘We waaieren nu al uit’, zei Abbring toen er na een half uur pas één fragment was getoond, een scène uit de film Oci Ciornie aan de hand waarvan Waterdrinker de Rus als een hunkerend, ogenschijnlijk stug maar warmbloedig mens typeerde.

Pas op 14de begonnen met lezen

Maar de mens Pieter Waterdrinker en zijn hang naar een groots en meeslepend leven, die kreeg Abbring naar haar zin niet snel genoeg te pakken. Pas op zijn 14de begon hij boeken te lezen, vertelde hij. ‘De hele kinderliteratuur is aan mij voorbijgegaan.’ Nadat hij op schoolkamp had gezien hoe leeftijdsgenoten in bed lazen, vertrok hij naar de plaatselijke bibliotheek, waar hij een roman van de Rus Ivan Toergenjev uitkoos.

Via zijn zwak voor het kleine ondernemerschap en het populaire programma Ik Vertrek ('elke keer weer een bonbon') kwam het gesprek op het hotel in Zandvoort waar Waterdrinker opgroeide en waar Abbring graag naar wilde terugkeren. Hij wilde ergens anders naartoe, nam liever het zijpad dan haar snelweg. Maar dan stuitte de goede prater toch op de blokkade van de goede vragensteller: 'Maar even terug naar het hotel.'

Het woord ontroerend was al een paar keer gevallen toen Waterdrinker na beelden van zijn oom in de finale van het Eurovisie Songfestival in 1962 zei: ‘Ik denk dat de kern van mijn schrijverschap zit in ontroering.’ Ontroerend vond hij ook Een prettig gesprek van Theo van Gogh met Boudewijn Büch. 'Kijk je naar Büch, dan krijg je de hele mens.'

Knipselmap in het water

Maar ho. ‘Ik wil heel graag meer over jou zelf horen’, greep Abbring even later in. ‘Blijf eens bij jezelf.’ En toen sneed ze ook nog de rechtszaak aan die tegen Waterdrinker werd aangespannen na zijn eerste roman – hij werd aangeklaagd wegens antisemitisme en belediging en in hoger beroep vrijgesproken. Hij, op de gezonken camper die het decor van Zomergasten vormt: ‘Zullen we die knipselmap in het water gooien hier?’

Hij wilde zijn stemming niet laten verpesten, zei hij. Zijn stemming, zijn avond. Over mensen viel nog zoveel te zeggen. En over Rusland natuurlijk.

Waterdrinker liet zien hoe ex-Rusland-correspondent Olaf Koens in 2014 verslag deed op de MH17-rampplek. Ook toonde hij beklemmende zwart-witbeelden uit de documentaire Blokada van Sergey Loznitsa, over de belegering van Leningrad tijdens de Tweede Wereldoorlog, waarbij Hitler in 900 dagen de stad probeerde uit te hongeren.

Het mondde uit in een pleidooi voor meer inlevingsvermogen, proberen te begrijpen waarom een volk (en ook: een Poetin) zich gedraagt zoals het zich gedraagt door je te verdiepen in waar het historisch gezien vandaan komt. ‘De geschiedenis is nog levend aanwezig’, zei Waterdrinker over het land waar hij zich in 1996 vestigde en waar hij zijn vrouw leerde kennen. Zo bepaalt de geschiedenis de blik op de toekomst.

Rustig en prettig gesprek

Dat Abbring haar gast geregeld terugleidde naar een vraag was trouwens effectief. Ze hield de regie, zodat we niet verdwaalden in een overdaad aan boeiende gespreksstof. Juist dit interviewprogramma hoeft geen race tegen de klok te zijn, maar als je echt álles wilt bespreken wordt het dat natuurlijk vanzelf. Zeker in de tweede helft werd het een rustiger en daarmee nog prettiger gesprek.

Tegen het einde liet Waterdrinker zich ontroeren door een stukje uit Maarten Biesheuvel, de angstkunstenaar, een prachtig portret van de schrijver uit 1992 dat toont hoe hard de dood op het leven kan inbeuken. Een depressieve Biesheuvel rommelt wat in het tasje van zijn overleden moeder, haalt er een snoepje uit en stopt het in zijn mond. Aangrijpend,omdat het fragment zo aanschouwelijk is, vond Waterdrinker. ‘Wat blijft er nou over van een leven eigenlijk? […] Al het streven, de hoop, geloof, het verlangen naar liefde en een goed liefde, dat eindigt allemaal in een tasje.’

Daarop checkte Abbring alsnog in bij het hotel van zijn ouders die er niet meer zijn, en die hij meer had gegund dan alleen maar keihard werken en niets overhouden. Hildegard Knef mocht na drie heel fijne uren de laatste woorden zingen, met Für mich soll's rote Rosen regnen: ‘Ik wil alles of niets.’