Dit is niet zomaar een kledder weefsel, maar het vroegste dier op aarde

Dickinsonia leefde zo'n 571 tot 541 miljoen jaar geleden, in het tijdperk genaamd het Ediacarium. Herkenbare vissen of planten bestonden nog niet: de zee werd bevolkt door geheimzinnige, platte, levende plakkaten, van tot wel 2 meter breed.

Omdat de wezens er zo idioot uitzien, is er al jaren discussie of ze wel tot de dieren gerekend mogen worden. Neem dickinsonia: een wezen zonder voor- of achterkant, dat waarschijnlijk at door op zijn voedsel te gaan liggen en het te absorberen, en waarvan de fossielen meer doen denken aan tropische boombladeren dan aan een beest. Vandaar dat experts ze al uitmaakten voor korstmos, amoebe, zeeschimmel of zelfs een heel aparte, uitgestorven tak van leven, de 'Vendobionten'.

Maar dickinsonia is gewoon een dier, constateert een team onder leiding van de jonge Russisch-Australische biogeochemicus Ilya Bobrovskiy nu. De fossielen zijn rijk aan versteende vetzuren met ketens van 27 koolstofatomen, schrijven ze in vakblad Science. En dat is een vorm die alleen voorkomt in dierlijke celwanden.

'Voorgesorteerd' leven

Een diepzinnige ontdekking, die erop duidt dat het leven al heel vroeg was 'voorgesorteerd' op een verdeling in dieren en planten, legt onderzoeksleider Jochen Brocks uit. Want als dickinsonia een dier was, moeten veel meer van de zeematjes dieren zijn geweest, redeneert hij. "Dit plaatst de evolutie van de dieren in een heel andere context."

Tot voor kort dacht men dat het dierlijke leven pas echt op gang kwam ná de zeekledders, tijdens de zogenoemde 'Cambrische explosie'. Dat is een roemruchte periode vanaf zo'n 541 miljoen jaar geleden, waarin het zeeleven wild experimenteerde met de meest merkwaardige lichaamsvormen.

Maar als de zeeflatsen dieren waren, dan was de explosie kennelijk geen uitbarsting van iets totaal nieuws, maar gewoon een machtswisseling in het dierenrijk - zoals die van dinosauriërs naar zoogdieren, toen de dino's 66 miljoen jaar geleden uitstierven. "Het lijkt erop dat ook op de grens van het Cambrium een massale uitsterfgolf plaatsvond waarbij het ene dierlijke ecosysteem werd vervangen door het andere", stelt Brock. "Zoals de vele andere die nog zouden volgen."

Onbetrouwbaar?

De vondst bevestigt wat steeds meer wetenschappers al vermoedden, zegt de Nederlandse paleontoloog en wiskundige Renée Hoekzema van de Universiteit van Oxford. Hoekzema liet zien dat dickinsonia waarschijnlijk groeide door steeds een segment aan zijn lichaam toe te voegen, net als sommige wormen. "En dat wijst erop dat dickinsonia waarschijnlijk een vroeg dier was", constateert ze.

Recent werd bovendien ontdekt dat het wezen zich kon verplaatsen: "Waarschijnlijk lag dickinsonia telkens een tijdje op de zeebodem en bewoog hij zich dan een stukje verder. Al weten we niet hoe hij dat precies deed."

In een begeleidend commentaar roemen twee Amerikaanse experts vooral de methode: eindelijk een manier om zinvolle chemische informatie aan zeer oude fossielen te onttrekken. Maar Hoekzema maant ook tot voorzichtigheid: "Ik ben geen chemicus, maar het analyseren van dit soort chemicaliën is berucht onbetrouwbaar." Zo raakten paleontologen vijf jaar geleden verbaal slaags over de vraag of er 750 miljoen jaar geleden al zeesponzen bestonden. De ruzie spitste zich toe op de vraag hoe men de koolstofketens die in de fossielen zitten precies moet begrijpen.