Direct naar artikelinhoud
NieuwsWetenschap

Rusland staat genbewerking dieren en landbouwgewassen toe

Na de VS en China stort ook Rusland zich op genbewerking, het beperkt genetisch manipuleren van dieren en landbouwgewassen. Volgend jaar al wil Moskou tien nieuwe varianten maken van basisgewassen zoals suikerbiet, aardappel, tarwe en gerst. In de jaren daarna volgen nog eens twintig nieuwe varianten.

Een boer oogst tarwe bij het dorp Lakino, nabij de Siberische stad Krasnoyarsk.Beeld REUTERS

Zo wil Rusland onafhankelijker worden van de import van gewasvarianten uit het buitenland, zeggen nauw bij het project betrokken wetenschappers tegen wetenschapstijdschrift Nature. Vorige maand maakte Moskou bekend 1,5 miljard euro uit te trekken voor deze precisie-gentech, al is onduidelijk of dat bedrag in zijn geheel beschikbaar komt voor het project.

Minstens zo opvallend is de beleidswijziging die aan de maatregel ten grondslag ligt. In Rusland is het maken van genetisch gemanipuleerde organismes sinds 2016 verboden. Maar genbewerking valt niet onder dat verbod, oordeelt Moskou nu, omdat men daarbij niet per se dna van het ene wezen naar het andere overhevelt.

Ook de VS besloten vorig jaar genbewerking van planten te rekenen tot de gewone teeltmethodes. Daarmee staat de EU steeds meer alleen: het Brusselse hooggerechtshof adviseerde vorige zomer genbewerking juist te scharen onder de strenge EU-regels voor genetische manipulatie, waardoor de techniek in de praktijk nauwelijks zal worden toegepast.

Maar het is de vraag of de EU de Russische gengewassen straks wel buiten de deur kan houden, zegt hoogleraar plantengenetica Mark Aarts (Universiteit Wageningen). ‘Ik denk dat dat heel moeilijk te controleren en te reguleren is. Rusland ligt toch een stuk dichterbij dan de VS.’ Gewassen die zijn gemaakt met genbewerking, zijn in de regel immers niet te onderscheiden van natuurlijk geteelde varianten, omdat in hun erfelijk materiaal geen dna van andere soorten zit.

Bureaucratie en corruptie

Of Rusland zijn belofte helemaal waarmaakt, is overigens een tweede, zeggen kenners: teveel bureaucratie, teveel corruptie. ‘Waanzinnig slecht’, noemt in Nature zelfs een van de initiatiefnemers van het nieuwe offensief de Russische omstandigheden voor levenswetenschap. De wetenschapper, moleculair geneticus Konstantin Severinov, omschreef onderzoek doen in Rusland eerder al eens als ‘zwemmen in een zwembad zonder water’.

Dat is ook de indruk van hoogleraar plantengenetica Aarts, die regelmatig met Russische onderzoekers samenwerkt. ‘Ze komen graag hierheen, omdat hier de voorzieningen goed zijn. De mensen die ik ken klagen enorm over hoe slecht alles daar geregeld is.’ Aarts vindt dan ook het plan om volgend jaar al de eerste nieuwe gewassen af te hebben ‘erg ambitieus’.

Daar staat tegenover dat genbewerking relatief goedkoop en gemakkelijk is. Bij klassieke genetische manipulatie verandert men het dna van een plant of dier door het te besmetten met een virus, dat zijn cellen binnendringt en daar het dna hackt. Maar genbewerking werkt subtieler: men laat een eiwit los in de cellen dat precies de te bewerken plek in het genetische ‘kookboek’ opzoekt en herschrijft.

Veilig en efficiënt, zeggen de voorstanders. Maar de nieuwe technieken, met namen als Crispr-Cas en zinkvingernuclease, zijn vooral goedkoop, wat genetische manipulatie ook binnen bereik brengt van de wat minder goed uitgeruste laboratoria.

Vorig jaar gaf genbewerking nog wereldwijde ophef, toen de Chinese arts Jiankui He op eigen houtje twee menselijke baby’s ermee had geknutseld, die als het goed is nooit besmet kunnen raken met het aidsvirus hiv. Dat is internationaal verboden, en He wordt in China dan ook vervolgd.

In de coulissen staan intussen talloze gewassen en landbouwdieren klaar, die met technieken als Crispr-Cas zijn omgebouwd. Ze zijn bijvoorbeeld beter resistent tegen ziekte, groeien harder of leveren gezondere vruchten, granen of lapjes vlees.

Onze belangrijkste verhalen over genbewerking en Crispr-Cas:

‘Opeens kunnen we - poef! - alles veranderen’. De Volkskrant sprak met grondlegger Jennifer Doudna.

Kazige koeien, vlezige vissen, blakende schapen: we gingen op zoek naar de genetisch veranderde dieren die nu al in de stallen staan.

Fotosynthese 2.0: de wetenschap staat op het punt de plantengroei te hacken, met alle gevolgen van dien.