Op zoek in de stad naar een kurkentrekker: van statussymbool naar collector’s item

Alle begin is moeilijk, ook bij het zoeken naar kurkentrekkers met net dat ietsje meer. Google raadplegen levert weinig meer op dan het bestaan van een stationeerplaats in Rotterdam met de naam Kurkentrekker, met dank aan de spiraalvormige oprit naar de parkeerdekken.

In het graven naar de wortels van de kurkentrekker is het meest aangewezen aanknopingspunt dus een museum of een historisch depot. Turninum in Deurne, bijvoorbeeld. Als volksmuseum schetst Turninum een beeld van de werkomstandigheden van arbeiders aan het begin van de twintigste eeuw. “Het museum brengt de leefwereld van enkele specifieke beroepen in beeld, zoals de schoenlapper, de diamantbewerker, de meubelmaker en de bakker, om er maar enkele te noemen”, zegt voorzitter Ludo Peeters.

Hij gaat ons voor naar de eerste etage en wijst naar een antieke kurkentrekker van de Brusselse fabrikant J&V Ruben. “Dit exemplaar is meer dan waarschijnlijk afkomstig uit de verdwenen afspanning Den Bosuil, die vroeger aan het voetbalstadion van Royal Antwerp FC stond. Eén ding is zeker: hij staat hier op de originele toog van Den Bosuil. Dit type trekker dateert uit het begin van de vorige eeuw, nog voor de Eerste Wereldoorlog.”

Op de benedenverdieping van het museum hangt een nog ouder exemplaar. “Gemaakt omstreeks 1870”, schat Ludo. “Het is een Engelse hefboomtrekker met een ‘foute spiraal’. Die moest voorkomen dat de gebruiker scheef in de kurk zou boren. Zo’n hefboom maakt het ontkurken een pak makkelijker. Het borsteltje dient om de hars die vroeger op de flesopening werd aangebracht, netjes weg te vegen. In deze kantine bewaren we ook een toestel om de kurk soepel te maken en hem na het bottelen makkelijk in de fles te kunnen duwen.”

Het zijn voorwerpen die doen vermoeden dat in Deurne ooit wijn werd geproduceerd. Archiefstukken wijzen alvast in die richting. “Daarin staat dat er voor de uitbreiding van begraafplaats Sint-Fredegandus omstreeks 1878 een wijngaard werd aangekocht. Ik denk dat de druiven die daar gekweekt werden niet geschikt waren om op te eten, maar dienden om wijn van te maken.”

Verzamelwoede

Volgende halte is de Antwerpse Kloosterstraat. Een rondvraag bij gerenommeerde antiekwinkels levert geen enkel spoor op naar oude kurkentrekkers. Het lijkt alsof ze van de aardbol zijn verdwenen. Dat zijn ze niet, garandeert antiquair Dirk Balduyck. “Sterker nog, het zijn gegeerde verzamelobjecten geworden. Er bestaan zelfs dikke catalogi voor wie zoekt naar zeldzame exemplaren.”

Een tip uit het milieu voert ons naar wijnhandel Sacacorchos in het Vlaams-Brabantse Kortenberg. Niet bepaald bij de deur, maar de uitzonderlijke verzamelkoorts van zaakvoerder Guy Vankeerberghen rechtvaardigt het ommetje. Achterin zijn zaak stoten we op de natte droom van collectioneurs: duizenden trekkers, gerangschikt in glimmende vitrinekasten. “Ik verzamel ze al 33 jaar en heb er nu zo’n vijfduizend”, zegt Guy. “De passie is zelfs zo groot dat ik de zaak die uit deze verzameling is voortgekomen, een toepasselijke naam heb gegeven: Sacacorchos, Spaans voor kurkentrekker.”

Dat het een uit de hand gelopen hobby is geworden, is de schuld van zijn ouders. “Ik stam uit een familie van levensgenieters. Mijn ouders trokken thuis graag een fles wijn open en gebruikten daar altijd dezelfde trekker voor: eentje met een bronzen beeltenis van een kat (zie foto bovenaan). Van heel mijn collectie heeft deze de hoogste emotionele waarde.”

Vier factoren bepalen het succes van een kurkentrekker: het design, de grondstof, het systeem (met of zonder hefboom) en het geproduceerde aantal. “Een voorbeeld van een gegeerd model is de Golfer in art-decostijl. Het merk Hagenauer vond het belangrijk om er een mooie figuur rond te maken. Ze zijn schaars, wat ze wereldwijd razend interessant maakt voor duizenden verzamelaars.”

Ook de Franse ‘beentjes’ en de reissetjes veranderen voor astronomische bedragen van eigenaar. “De beentjes werden geïnspireerd door de French cancan. Ze geven kleur aan mijn collectie. Wat de setjes betreft: nu en dan vind je nog modellen uit de achttiende eeuw van goud of zilver. De trekkers zien eruit als kleine kunstwerkjes. Soms zijn ze multifunctioneel en hebben ze een mesje om de capsule te verwijderen, maar er zijn ook varianten die je kan gebruiken om conservenblikken te openen of ijs te breken.”

Vankeerberghen noemt zichzelf een generalist: hij jaagt op alle exclusieve versies. “Daar is dit segment met dierenfiguren een voorbeeld van”, zegt hij, terwijl hij halt houdt bij ‘de Antwerpse zoo’. “Deze trekkers werden ontworpen door designers, meestal van Weense komaf. Omdat mijn vrouw afkomstig is van Wilrijk en ik een band met de Scheldestad heb ontwikkeld, noem ik dit deel‘mijn Antwerpse zoo’.”

Het bewijst wat maar weinigen lijken te weten: kurkentrekkers waren vroeger big business. “Ze zijn gaandeweg ook veel mooier geworden. Edellieden uit de achttiende eeuw bijvoorbeeld, moesten thuis een exclusief exemplaar hebben. De trekker werd daardoor een statussymbool.”

Soms komt de sector ook cynisch uit de hoek. Republikein Andrew Volstead, een vurig voorstander van het verbod op alcohol, kreeg een eeuw geleden de volle laag. “Fabrikanten maakten een trekker met zijn hoofd erop”, lacht Guy. “Je moet er van houden. Veel verzamelaars mijden deze figuratieve categorie, maar ik vind ze best mooi.”

Sommeliers

Met flesopeners is het zoals met de bananen in de reclamespot van Chiquita uit de jaren 90. ‘Zeg nooit zomaar banaan tegen een Chiquita’, luidde de slogan. De Rolls Royces onder de kurkentrekkers laten zich daarom ook sommeliers noemen, naar de man of vrouw die in de betere restaurants de wijnkeuze begeleidt. De Messenwinkel aan het Mechelseplein heeft ze in alle vormen en maten.

“Wij bieden alleen maar sommeliers aan”, zegt zaakvoerster Ingeborg Holthof. “Het zijn typische cadeauproducten. Het voordeel is dat je maar één keer moet investeren in de aankoop ervan. Er zijn types die een leven lang meegaan. Het verschil zit in het gebruikte materiaal en de afwerking. De goedkoopste trekker koop je al vanaf 8 euro, voor een bijzondere uitvoering betaal je meer.”

Wie kiest voor duurzaamheid komt al snel uit bij merken als Ligne W, Pulltex of Laguiole en Aubrac. “Ligne W is een klein ambachtelijk atelier met trekkers waarvan de handvaten worden gemaakt van gerecycleerd wijnvatenhout. Zo’n exemplaar heb je al voor 35 euro. Laguiole en Aubrac is een Frans bedrijf dat onder meer een trekker aanbiedt waarvan het heft bestaat uit wrattenzwijnivoor. Daar betaal je 280 euro voor.”

Ontkurken in één of twee stappen, het is een wereld van verschil. “Trekkers met een conische spiraal zijn moeilijker te hanteren”, waarschuwt Ingeborg. “De kurk wordt dan in één beweging verwijderd. Het vraagt een vaardigheid die niet iedereen heeft. Het was het Spaanse Pulltex dat met de veel makkelijkere tweetrapskurkentrekker op de markt is gekomen.”

Champagnezwaard

Voorstanders van e-shoppen hoeven er de zetel niet meer voor uit. De zoekterm ‘kurkentrekker’ levert een waslijst aan webshops op die toevallig allemaal de beste prijs garanderen. We kloppen na een hint van een specialist aan bij een van de best uitgeruste providers op de markt: de Antwerpse site Wijnaccessoires.be. Zaakvoerder Bram Van Dyck is speciaal voor ons gesprek in de boeken gedoken. “In 1795 werd in Engeland het eerste patent aangevraagd”, vertelt hij. “Voor die tijd stak de kurk met een randje uit de fles, en hadden mensen geen trekker nodig. Omdat het bovenste deel vaak brak, heeft de sector besloten de kurk helemaal in de fles te duwen.”

Ook op de e-markt blijkt Pulltex een belangrijke speler. “Dat merk heeft trekkers voor links- én rechtshandigen. Het onderscheid maken is eenvoudig: wit staat voor linkshandig, zwart voor rechtshandig.”

Een fles ontkurken kan ook in stijl, met dank aan kristallenproducent Swarovski. “Sommige trekkers van Pulltex zijn versierd met die steentjes. Dat maakt de handeling een beetje hipper. Dat mensen bereid zijn om daar bijna 60 euro voor te betalen, heeft met het sociale aspect van wijnconsumptie te maken. Wanneer je samen bent met anderen, doe je dat graag in een aangename setting. Daar horen mooie attributen bij.”

Met Kerstmis en Nieuwjaar voor de deur mag het voor sommige consumenten nog wat meer zijn, heeft Van Dyck gemerkt. “In dat geval is er de Screwpull voor champagneflessen of - nog attractiever - de Sabre à Champagne voor het ontkurken van alle mousserende wijnen en om - als je dat al wil - ook een deel van de flessenhals te verwijderen. Sabreren lijkt moeilijk, maar in principe moet je tijdens de zwaaibeweging gewoon de naad van de fles volgen.”

Op de fles?

Zijn fabrikanten van kurkentrekkers gedoemd om ooit op de fles te gaan? Daarover zijn de meningen verdeeld. Volgens kenners zal het zo’n vaart niet lopen, al wint de schroefdop aan terrein. “In Nieuw-Zeeland zijn de meeste wijnproducenten al overgeschakeld van flessen met kurk naar flessen met een schroefdop, om te vermijden dat er een kurksmaak zou ontstaan. Ook de duurdere wijnflessen zijn nu meer en meer uitgerust met een schroefdop”, zegt Johan Monard, zaakvoerder van wijnhandel Ad Bibendum in Antwerpen.

Ook Bordeaux en Bourgogne, tot nader bericht de belangrijkste Franse wijnregio’s, houden de boot af. “Wellicht gaan ook zij ooit moeten zwichten voor de schroefdop”, voorspelt Johan. “Dat het zo lang duurt, heeft ook met romantiek te maken. Het staat nu eenmaal mooier om met een trekker de kurk uit een fles wijn te halen dan een schroefdop te verwijderen.”

Vankeerberghen gelooft niet in een toekomst zonder kurkentrekker. “Het showelement zal altijd belangrijk blijven. Ik ken het verhaal van een Amerikaanse bar waar de patron veel wijnflessen heeft met een schroefdop. Om zijn klanten, die het leuk vinden om te zien hoe hun fles wijn wordt ontkurkt, te plezieren, heeft hij een trekker ontwikkeld waarmee hij de schroefdop kan verwijderen. Het lijkt op een kurkentrekker, maar dat is puur schijn. De omgekeerde wereld, zeg maar.”

INFO:

Volksmuseum Turninum

Koraalplaats 2 Deurne 03-326.75.98 www.7thheaven.be/turninum

Sacacorchos

Leuvensesteenweg 70 Kortenberg

02-725.30.33 www.sacacorchos.be

De Messenwinkel

Mechelseplein 7

Antwerpen

03-233.24.42 www.messenwinkel.eu

Ad Bibendum

Volkstraat 31

Antwerpen

03-233.03.03

www.adbibendum.net

www.wijnaccessoires.be