In Oeganda zetten alle zelfbenoemde, witte redders kwaad bloed: ‘Het is het nieuwe kolonialisme in Afrika’

“Het is het nieuwe kolonialisme in Afrika.” Olivia Alaso in Oeganda doelt op het vrijwilligerswerk van jonge westerlingen in haar land. Een deel begint op eigen initiatief een hulporganisatie, werft geld van donoren en begint een schooltje, kliniek of weeshuis.

Jarenlang zag ze het gebeuren in haar stad Jinja aan de oostelijke oever van het prachtige Victoriameer. Jinja is het epicentrum van witte missionarissen en hulporganisaties die als paddestoelen uit de grond schieten. “Er zijn hier zo veel witten neergestreken.”

Ze is sociaal werker in haar stad en besprak het met andere vrouwen. “Iemand moest opstaan tegen deze nieuwe witte overheersing van de zelfbenoemde goeddoeners.” Het leidde in september tot de hashtag op sociale media #NoWhiteSaviors: geen witte redders. De hashtag heeft grote impact op Instagram en Twitter.

Lokaal salaris

“Als je als witte redder toch naar Oeganda of een ander Afrikaans land komt, werk dan tegen een lokaal salaris en niet voor een westers inkomen. Ook dat automatisme om hier meteen de baas over ons te willen spelen, daar moeten we vanaf. En luister eens naar wat er hier werkelijk nodig is: luister naar Afrikanen.” Het zit Aleso dwars, die eigengereide westerlingen. “Met hun ‘goede hart’ beginnen ze een school of weeshuis, zonder te weten of er behoefte aan is, zonder respect voor zwarte mensen hier.” 

Enkele grote, schrijnende zaken gaven de beweging tegen de witte redders vleugels. De treurigste kwestie is ontstaan door het Amerikaanse plattelandsmeisje Renee Bach, die tien jaar geleden als vrijwilligster naar Jinja kwam. Met hulp en donorgeld van familie en de zwaar gelovige gemeenschap uit haar stadje Bedford (Virginia) richtte ze de religieuze hulporganisatie Serving His Childeren (SHC) op. Bach ging ondervoede baby’s en peuters helpen. “Ze nam ze mee naar haar eigen kliniekje”, zegt advocaat Beatrice Koyaga van het Women’s Pro Bono Initiative in Oeganda. “Moeders zonder geld gaven hun ondervoede, zieke baby aan haar omdat ze gratis hulp bood. Moeders willen dat hun kind beter wordt.”

Tien jaar later zouden zo’n honderd zwarte baby’s zijn overleden die Bach behandelde. Twee moeders procederen nu tegen Bach en haar organisatie. Ze willen een schadevergoeding. “Strafrechtelijk kunnen we weinig beginnen. Er zijn geen archieven en de kinderen zijn al lang geleden begraven”, zegt advocaat Koyaga.

Geschonden mensenrechten

Inmiddels is de kliniek gesloten door de Oegandese autoriteiten. Maar op een andere plaats in Mayuge is er weer een geopend door SHC. Bach laat zich in het Afrikaanse land niet meer zien. De klachten richten zich vooral tegen het doen alsof Bach een arts of verpleegster was. Ze stelde diagnoses, liep zonder enige medische opleiding rond in een witte jas met een stethoscoop om haar nek en legde zelf infusen aan bij baby’s – wat daar inzat, is onduidelijk. Haar kliniek beschikte over geen enkele vergunning.

“Hier zijn mensenrechten geschonden”, oordeelt Koyaga. “Waarom heeft Bach niet geholpen om ondervoede kinderen naar een ziekenhuis in Jinja te krijgen, die zijn er voldoende. Dit is een uit de hand gelopen egocentrische passie met grote consequenties.”

Deze zaak is in Jinja exemplarisch geworden voor het witte-redders-complex van vaak jonge westerlingen. “Als je in je thuisland niet over de medische vaardigheden, diploma’s en vergunningen beschikt waarom kom je dan hier zonder enige kennis kids behandelen”, vraagt Aleso zich af. 

Emotionele schade

Zo speelde er de afgelopen tijd in Oeganda nog zo’n zaak: een Amerikaan en Brit verstrekten op grote schaal drankjes met bleekmiddel tegen hiv, malaria en noem maar op welke ziekte. Ze gaven het zogenaamde chloormedicijn zelfs aan baby’s. Ook werd een 70-jarige Duitser opgepakt. De man runde tien jaar lang een eigen opvanghuis voor misbruikte meisjes in Kalanga. Op zeker dertig van hen heeft hij zijn lusten gebotvierd en hij heeft meisjes voor de prostitutie verhandeld. Het zet kwaad bloed in Oeganda, al die witte redders.

Om aan de behoefte van die jonge westerlingen te voldoen, groeide het aantal weeshuizen in Afrika sterk. Er is veel geld mee gemoeid. Niet dat er veel wezen zaten in dit soort tehuizen, maar vaak wel kleine kinderen van arme ouders. Jonge witte tieners die net van school komen, gaan er twee maanden kinderen verzorgen en knuffelen zonder enige ervaring met het werken met jonge kinderen. Dan vertrekken ze weer, met een reuze goed gevoel, en laten zo’n kind in verwarring achter. Bekend is dat dit tot grote emotionele schade en verwaarlozing leidt. 

Inmiddels is de maat vol in Oeganda. De regering besloot dit jaar dat particuliere weeshuizen zonder vergunning dichtgaan. 

Alaso is heel helder over alle witte redders die naar Afrika komen: “Het is hier geen speeltuin waar je alles maar kan doen wat je thuis niet mag”. En over de jonge westerlingen, die na de diploma-uitreiking naar Oeganda gaan om te helpen, zegt ze: “Als je komt, fijn, toon respect voor de zwarte bewoners hier. Kom alleen als je vaardigheden hebt waar we iets aan hebben en blijf anders thuis.” Het is haar een doorn in het oog dat ‘al die witte reddertjes’ zich niet eerst afvragen of er in hun eigen land geen mensen zijn die hun hulp nodig hebben. 

Bij No White Saviors wordt regelmatig de vraag opgeworpen wat er zou gebeuren als Afrikanen zonder specifieke vaardigheden, diploma’s en vergunningen naar Nederland of Amerika gaan om met zielige kinderen te werken, weeshuizen op te richten, klinieken te starten of zo maar scholen beginnen te bouwen. Het is dat witte superioriteitsgevoel van witte westerlingen dat Alaso aan de kaak wil stellen.

Geen absolutie

Westerlingen moeten zich ook gaan realiseren dat ze verantwoordelijk gehouden gaan worden voor hun daden in Oeganda en Afrika. Niet dat de overheid erbovenop zit, maar van onderop wordt het wangedrag niet meer getolereerd en aangepakt door mensen als Alaso. “Renee Bach mag dan wel het land zijn ontvlucht en nu in een andere Oegandese plaats een voedingskliniek volgens de regels runnen, ze krijgt daarmee geen absolutie voor wat ze gedaan heeft.” Bach en haar organisatie worden door Oegandese moeders verantwoordelijk gehouden voor vele dode baby’s.

Het bestuur van Serving His Children in Bedford heeft een verklaring uitgezonden waarin ze de aantijgingen ontkennen. De organisatie en Bach hebben met hun therapie “de levens van 940 kinderen en hun families met behulp van het geloof verbeterd”. Het voegt er nog aan toe dat moeders inmiddels voor een gesloten poort in Jinja staan. “Kinderen sterven nu.”

Neokolonialisme

Sharion Nyanjura, een van de initiatiefnemers in Oeganda van No White Saviors hekelt op de website dit soort gedrag van de witte missionarissen in haar land. “Ze kijken op ons neer alsof wij Oegandezen niets zijn.” Ze bekritiseert de vrijwilligers die graag naar haar land, naar het Victoriameer komen om er “als koninginnen en koningen te kunnen leven”. Ze heeft er genoeg van om nog langer als “tweederangsburger” door hen te worden behandeld in haar eigen land.

Het moet volgens No White Saviors afgelopen zijn met dit soort neokolonialisme. De witten die komen, moeten hun superioriteitsgevoel afleggen en op gelijkwaardige basis samenwerken met zwarte mensen in Afrika.

Om dat te bereiken wil Olivia Alaso de beweging uitrollen over de hele wereld. “Er moeten in alle landen afdelingen ontstaan die deze bewustwording en verandering gaan omarmen.”