Dat Angela Merkel aan een vierde ambtstermijn als bondskanselier mag beginnen(+), stond zondagochtend voor de stembusgang eigenlijk al zo goed als vast. Peilingen gaven haar christendemocratische CDU/CSU al maandenlang een straatlengte voorsprong op de sociaaldemocratische SPD van haar uitdager Martin Schulz.

Merkel won de verkiezingen zoals verwacht, maar bleef met 32,5 of 33,5 procent van de stemmen wel onder de verwachtingen. Dat beseft ze zelf ook. “Ik had op een beter resultaat gehoopt”, zei ze. Dat de extreemrechtse AfD in het parlement zal zetelen, vormt voor haar dan weer een “nieuwe uitdaging”.

Merkel beloofde te zullen werken om de bezorgdheden van kiezers die naar de AfD zijn geswitcht, aan te zullen pakken. Haar conservatieve partij zal ervoor werken om die kiezers opnieuw voor zich te winnen.

“We willen kiezers terugwinnen door te luisteren naar hun bezorgdheden en hun angsten, en vooral bij het voeren van goed beleid”, zei Merkel.

SPD

De SPD van Merkels grote uitdager Martin Schulz haalt volgens de prognoses 20 tot 21 procent van de stemmen, dat is het slechtste resultaat voor de sociaaldemocraten sinds 1949. De SPD heeft al laten weten voor de oppositie te kiezen. Dat betekent dat een voortzetting van de grote coalitie tussen CDU en SPD bij onze oosterburen uitgesloten is.

De ‘Groko’ verliest bij deze stembusgang in vergelijking met 2013 meer dan 14 procent: CDU/CSU haalde toen 41,5 pct van de stemmen, SPD 25,7 procent.

Partijleider blijven

Schulz wil partijleider van de SPD blijven, ondanks dat de sociaaldemocraten de verkiezingen hebben verloren. De historische verkiezingsnederlaag van de SPD noemde hij “moeilijk en bitter”. De SPD zal in de oppositie gaan.

De opkomst van de extreemrechtse partij Alternative für Deutschland (AfD, zie lager) is “vooral deprimerend”, zei hij. “Het is duidelijk dat de beslissing om vluchtelingen te verwelkomen onze maatschappij heeft verdeeld. Wat een grootse daad van menselijkheid is voor sommigen, lijkt bedreigend voor anderen. We zijn er niet in geslaagd om de mensen ervan te overtuigen dat Duitsland sterk genoeg is om niemand in de kou te laten.”

De centrumlinkse partij slaagde er niet in een groot deel van de traditionele achterban te behouden, aldus Schulz. De SPD behaalde zowat 20 procent van de stemmen, het slechtste resultaat uit de geschiedenis van de partij.

De centrale opdracht voor SPD blijft om de sociale cohesie in de maatschappij te organiseren, aldus nog de partijleider. De strijd voor democratie, tolerantie en respect moet worden voortgezet, klinkt het. “Wij zijn het bolwerk van de democratie in dit land.”

AfD

Dat met AfD voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog opnieuw een extreemrechtse partij haar intrede zou maken in het Duitse parlement, viel te verwachten. Met een score rond de 13 pct scoort de antimigrantenpartij rond het topduo Alexander Gauland en Alice Weidel echter verrassend goed. Gauland liet al optekenen dat zijn partij “dit land zal veranderen”. AfD miste in 2013 nog net de kiesdrempel. Nu stuurt ze een stevige delegatie van rond de 90 parlementsleden naar de Bondsdag.

AfD zal trachten een parlementaire commissie in het leven te roepen om overtredingen door Duits bondskanselier Angela Merkel te onderzoeken, in verband met de vluchtelingencrisis. Dat stelde Alice Weidel, de topkandidate van AfD.

Weidel werd benoemd tot kandidaat van de AfD in een poging om het extreemrechtse imago van de partij wat te verzachten. Weidel zei dat Merkel moet terechtstaan voor haar beslissing om de regels naast zich neer te leggen die bepalen dat asielaanvragen in het EU-land van aankomst moeten gebeuren. Die beslissing leidde tot honderdduizenden migranten die in Duitsland aankwamen in 2015 en 2016. De zogeheten Dublin-regels zijn intussen in ere hersteld.

De AfD behaalt volgens de exitpolls 13,2 procent van de stemmen, wat betekent dat de partij een kleine 90 zetels in de Bondsdag verovert.

Weggevaagd

De liberale FDP werd vier jaar geleden nog weggevaagd bij de verkiezingen, na vier jaar in een coalitie met CDU/CSU te hebben gezeten. Nu komt de partij onder leiding van Christian Lindner terug in het parlement, met 10 tot 10,5 pct van de stemmen. Ook Die Grünen (9 tot 9,5 pct) en Die Linke (9 pct) treden toe tot de Bondsdag.

Jamaïca

Als het van Merkel afhing, werkte ze in haar vierde regering samen met de FDP. Op basis van de prognoses halen de CDU/CSU en de liberalen samen echter geen meerderheid. Dat doet de combinatie christendemocraten-groenen ook niet, zodat een zogenaamde Jamaica-coalitie (zwart-geel-groen) een optie wordt. De onderhandelingen zullen dan wellicht een tijd aanslepen, want tussen FDP en Die Grünen is het water heel diep en de verwachting is ook dat de twee partijen hun huid duur zullen verkopen. Op federaal niveau is er in Duitsland nog nooit een dergelijke coalitie geweest. Na de deelstaatverkiezingen eerder dit jaar in Sleeswijk-Holstein kwam een Jamaica-coalitie uit de bus.

De 63-jarige Merkel regeert Duitsland sinds 2005. Twee keer had ze de leiding over een ‘zwart-rode’ coalitie met de SPD. Van 2009 tot 2013 leidde ze een ‘zwart-gele’ coalitie met de FDP.

Bondsdag

De nieuwe Bondsdag moet binnen de 30 dagen samengesteld zijn. Het parlement kiest ook de nieuwe bondskanselier. Die keuze kan echter pas plaatsvinden als de onderhandelingen over een nieuwe coalitie afgerond zijn, en dat belooft een zware brok te worden. Tegen Kerstmis moet er een nieuwe Duitse regering zijn.

Op basis van de prognoses krijgen we de volgende zetelverdeling in het parlement: 217 tot 220 afgevaardigden voor CDU/CSU, 134 tot 138 voor SPD, 87 à 88 voor AfD, 65 tot 70 voor FDP, 60 à 62 voor Die Linke en 62 voor Die Grünen.

Een alternatief voor Duitsland?

Wie de derde partij werd, was de werkelijke inzet van de verkiezingen van zondag. De peilingen gaven de rechts-populistische Alternative für Deutschland (AfD) al veel kans om de op twee na grootste partij van Duitsland te worden. AfD zet sowieso al iets historisch neer: voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog maakt een extreemrechtse partij zondag haar intrede in het nationale parlement.

LEES OOK. “De saaiste campagne ooit”, maar waarom de Duitse verkiezingen toch van belang zijn voor de rest van de wereld

Er werd vooral met grote interesse gekeken met het oog op de vorming van een nieuwe regeringscoalitie. Regeren met AfD wil niemand, en er is ook weinig animo om met de extreemlinkse Die Linke in zee te gaan. Zo komt een situatie in het vooruitzicht waarbij de FDP en Die Grünen de rol van ‘kingmaker’ toebedeeld krijgen bij de onderhandelingen over de coalitievorming.

Als het van Merkel afhangt, werkt ze in haar vierde regering samen met de FDP. Maar als de peilingen correct zijn, halen CDU/CSU en FDP samen echter geen meerderheid. Dat doet de combinatie christendemocraten-groenen ook niet, zodat een zogenaamde Jamaica-coalitie (zwart-geel-groen) misschien een optie wordt. De onderhandelingen zullen dan wellicht een tijd aanslepen, want tussen FDP en Die Grünen is het water heel diep en de verwachting is ook dat de twee partijen hun huid duur zullen verkopen.

Een voortzetting van de “grote coalitie” tussen CDU en SPD is ook mogelijk, maar veel waarnemers menen dat een heruitgave van de “Groko” een slechte zaak zou zijn voor de democratie. De sociaaldemocraten zouden bij een nederlaag veel meer gebaat zijn met een oppositiekuur, luidt het.

OVERZICHT. Alles wat u moet weten over de Duitse verkiezingen

Ambassadeur ontgoocheld

Rüdiger Lüdeking, de Duitse ambassadeur in België, heeft zich ontgoocheld getoond over het succes van AfD. “Als de resultaten bevestigd worden, ben ik ontgoocheld dat AfD zoveel stemmen haalt”, aldus de ambassadeur. “Maar we moeten in het achterhoofd houden dat de grote meerderheid van de kiezers niet voor hen heeft gekozen. In mijn ogen gaat het vooral om een proteststem.”

“AfD zal zich moeten bewijzen in het parlement en tonen dat ze op een constructieve manier kan werken”, meent Lüdeking.

Stem uitgebracht

Merkel had zondagnamiddag haar stem uitgebracht in het bijzijn van haar echtgenoot Joachim Sauer. Ze legde het traject van haar woning naar het stemlokaal te voet af. Aangezien ze kandidaat is in haar thuisstaat Mecklenburg-Vorpommern, kan ze dus niet voor zichzelf stemmen. De CDU-voorzitster moest zich in Berlijn eveneens uitspreken over het voortbestaan van de luchthaven Tegel in Berlijn. Merkel is tegen het openhouden van de luchthaven, aangezien de sluiting al gepland is.

Rond 10 uur had Merkels uitdager Martin Schulz (SPD) zijn stem uitgebracht in zijn gemeente Würselen. “Ik hoop dat vandaag zoveel mogelijk mensen gebruik maken van hun recht om te stemmen en de democratische toekomst van Duitsland te verzekeren door te stemmen op democratische partijen”, zei hij.

Hoge opkomst

De opkomst lag trouwens duidelijk hoger dan vier jaar geleden. Volgens prognoses komt die opkomst uit op 75,6 procent, tegenover 71,5 procent in 2013. Dat berichtten de Duitse televisiezenders.