Nederlaag voor stemplicht: één op de vier Belgen bracht geen stem uit
Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2018 brachten ruim twee miljoen volwassenen geen stem uit. Dat blijkt uit onderzoek van geograaf Filip De Maesschalck. Dat is het hoogste cijfer in 30 jaar. In sommige gemeenten ging nog niet de helft van de mensen stemmen.
Exact 1.150.387 ingeschreven kiezers bracht bij de gemeenteraadsverkiezingen in oktober geen geldige stem uit. Omdat ze blanco of ongeldig stemden, of omdat ze eenvoudigweg niet kwamen opdagen. Tel je daar ook de niet-Belgen bij die mogen stemmen – de Europese en niet-Europese burgers die al vijf jaar onafgebroken in ons land wonen – dan komt het aantal niet-stemmers neer op bijna twee miljoen mensen. “Kijken we naar de hele volwassen bevolking, dus ook de mensen zonder stemrecht, dan zien we dat 23 procent niet heeft gestemd”, zegt Filip De Maesschalck (Steunpunt Data & Analyse provincie Vlaams-Brabant), wiens onderzoek gepubliceerd staat in het maandblad Samenleving & Politiek.
‘Zeker in steden ligt de deelname laag. In de Brusselse gemeenten Elsene en Sint-Gillis ging nog niet de helft van de stemgerechtigden stemmen’
Dat is historisch laag, benadrukt de geograaf. “Het is het hoogste cijfer in de laatste dertig jaar. Aangezien we pas vanaf 1988 gegevens hebben over het aantal ingeschreven kiezers weten we niet of de niet-deelname ooit slechter is geweest. De kans is vrij groot, maar ik kan dat niet met zekerheid zeggen.” Procentueel lag de opkomst in Vlaanderen het hoogst, in Brussel het laagst.
De betrokkenheid van de kiezer is in de ene gemeente merkelijk groter dan in de andere. In het West-Vlaamse Mesen ging amper 3,2 procent van de stemgerechtigden niet stemmen, terwijl dat in Burg-Reuland in de Oostkantons 36 procent is. “Zeker in de steden ligt de deelname laag”, zegt De Maesschalck. “In de Brusselse gemeenten Elsene en Sint-Gillis ging niet de helft van de stemgerechtigden stemmen.”
Stemgerechtigde Niet-Belgen registreren zich vaak niet voor de verkiezing. De Maesschalck: “In Brussel, dat relatief gezien meer niet-Belgen telt dan Vlaanderen of Wallonië, schreef iets meer dan 27 procent van de stemgerechtigde kiezers zich niet in. Wellicht heeft het te maken met een gebrek aan informatie of met de vrees voor stemplicht en mogelijke administratieve sancties.”
Een andere verklaring voor de lage opkomst in de steden is van socio-economische aard. “In steden wonen relatief gezien meer mensen met een lage opleiding en een laag inkomen. Van hen weten we dat ze minder vaak gaan stemmen.”
‘Moeten we de stemplicht behouden als ze in de praktijk weinig verschil maakt?’
Stemplicht
Terwijl in de steden mensen sneller hun kat sturen, wordt op het platteland vaker voor de blanco stem gekozen. “Ik vermoed dat dit met sociale controle te maken heeft”, zegt De Maesschalck. “Als je in een grootstad niet komt opdagen, dan zal je buurman daar niks van zeggen. In een dorp is dat vaak anders.”
Met bijna twee miljoen stemgerechtigde kiezers die het laten afweten, kun je je volgens De Maesschalck vragen stellen bij de representativiteit van het verkiezingsresultaat. “Zeker in die gemeenten waar nog niet de helft van de kiezers zijn stem laat gelden.”
Ook politicoloog Nicolas Bouteca (UGent) vindt de cijfers problematisch. “Dit zijn percentages die bijna gelijklopen met landen met stemrecht. Je kunt je afvragen of we de stemplicht moeten behouden als ze in de praktijk weinig verschil maakt. Anderzijds: als we de stemplicht loslaten, dan halen we wellicht nog veel slechtere cijfers.”
Toch wil onderzoeker De Maesschalck niet pleiten voor de afschaffing van de stemplicht. “In vergelijking met de landen waar enkel stemrecht is, scoren we toch nog steeds beter.” Toch is de kans reëel dat bij de verkiezingen in mei de opkomst nóg lager zal liggen. “Hoe lokaler de verkiezingen, hoe groter de betrokkenheid van de mensen. Bij Europese verkiezingen is de opkomst het kleinst, terwijl de gemeentepolitiek toch nog meer mensen beroert.”