De 18-jarige Sherina wil miss hiv worden, als ambassadeur tegen de vooroordelen

Sherina wiebelt op hoge zwarte hakken, zet haar handen onwennig in haar zij en produceert een aarzelende lach. Ze draagt een rood T-shirt met op de achterkant in witte letters: ‘Confronting HIV with bold steps.’ Gedurfde stappen: Sherina bereidt zich voor op de catwalk-finale van de jaarlijkse schoonheidswedstrijd in Oeganda voor jonge vrouwen en mannen met hiv, bedoeld om de acceptatie van seropositieve mensen te vergroten.

Sherina, 18 jaar en leerling op een middelbare school, oefent tijdens een bootcamp van een week bij de tropische oevers van het Victoriameer. Zes andere meisjes en negen jongens doen ook mee, ze wonnen eerder regionale voorrondes. De finalisten verblijven in pension Banana Village. Grijze vervet-apen stoeien er op het gras, kleurrijke paradijsvogels kwetteren in de palmbomen en houten bordjes waarschuwen voor vallend jackfruit.

De balanceeract op de hoge hakken valt Sherina niet mee. Na afloop ploft ze neer op een houten stoel in de eetzaal van Banana Village. “Mijn kuiten, mijn dijen: alles doet pijn”, lacht ze. Na het avondeten – rijst, rundvlees en matooke, Oeganda’s stevige kookbanaan – haalt ze twee plastic flaconnetjes tevoorschijn. Er komen een wit en een geel pilletje uit. Ze slikt ze door met water. Ze neemt ze dagelijks, en dat al dertien jaar. Het zijn haar hiv-remmers.

“Soms moet ik kokhalzen en word ik duizelig. Ik neem mijn pillen ’s avonds om 10 uur, wanneer ik in elk geval weinig meer te doen heb”, vertelt Sherina. “Maar ik ben blij met ze. Hiv-remmers zijn leven.”

Geen doodvonnis

Sherina en de andere finalisten behoren tot een generatie Afrikanen waarvoor hiv, het virus dat aids kan veroorzaken, geen doodvonnis meer hoeft te betekenen. Medicijnen remmen het virus in hun bloed en kunnen het zelfs zo ver onderdrukken dat het nauwelijks nog valt te ontwaren. De kans op overdracht van hiv neemt zo ook af. Dat was een generatie geleden allemaal anders.

Sherina: “Mijn oom stierf een vreselijke dood door aids.” Vermagering, het wegteren van het lichaam: de verwoestende ziekte verwierf in het Engelstalige Oeganda de bijnaam slim. Esther doet ook mee aan de bootcamp. Haar moeder stierf aan aids, fluistert ze in een kringgesprek.

Sinds de aidsepidemie van de jaren 90 zijn wereldwijd op grote schaal medicijnen beschikbaar gekomen. Vorig jaar gebruikten bijna 22 miljoen hiv-geïnfecteerde mensen medicijnen, 35 keer zo veel als in het jaar 2000. Van hen bevond 70 procent zich in Afrika. In Oeganda komt het geld voor hiv-remmers van bijvoorbeeld Amerika, de Oegandese overheid en het Global Fund tegen aids, tuberculose en malaria. Dat het aantal mensen met hiv toeneemt, komt doordat reeds geïnfecteerden steeds langer in leven kunnen blijven. Nieuwe infecties nemen intussen af.

Toch is er nog een weg te gaan. In Afrika stierven vorig jaar nog altijd 660.000 mensen aan de gevolgen van aids – meer dan 1.800 per dag. In Oeganda is het aantal hiv-infecties sinds 2010 gehalveerd, maar ruim een kwart van de geschatte 1,3 miljoen seropositieve inwoners heeft nog geen toegang tot medicijnen. In Afrika geldt dat zelfs voor 40 procent van de seropositieven.

Vooroordelen

Komt bij dat mensen met hiv nog regelmatig met een schuin oog worden aangekeken. Aanleiding voor de schoonheidswedstrijd waaraan Sherina nu meedoet, was een incident ruim vijf jaar geleden, tijdens Oeganda’s ‘gewone’ missverkiezing. Een finaliste kreeg van een jurylid de vraag of ze eigenlijk wel thuishoorde op het evenement. Had ze immers niet laten weten dat ze seropositief is?

Een idee werd geboren en in 2014 werd de eerste schoonheidswedstrijd voor jongeren met hiv georganiseerd. Door het ‘Uganda network of young people living with hiv/aids’. De boodschap: mensen met hiv kunnen óók mooi zijn, van buiten en van binnen. Deelnemers dingen naar de titels Miss en Mister Y+. ‘Y’ staat voor Youth; het plusteken voor positief. Van: seropositief. En van: positief in het leven staan.

Sherina somt op waarmee ze zelf te maken heeft gehad. “Toen ik opgroeide, wilden familieleden niet dat ik hun baby’s aanraakte. Ik zag dat ze dachten: jij bent ziek. Op school zei een wiskundeleraar vaak dat hij te druk was om mijn huiswerk te bekijken. Hij gaf me het gevoel dat ik ziek ben én dom. Maar alles wat ik wil, is normaal leven.”

Dit soort vooroordelen wil Sherina gaan bestrijden als ‘ambassadeur’. De finalisten van de schoonheidswedstrijd zullen, of ze nou bovenaan eindigen of niet, bij scholen en klinieken pleiten tegen stigmatisering en voor beschermde seks en medicijngebruik. Hun bootcamp draait ook om lessen over hiv en de wet, campagne voeren en het hanteren van een microfoon.

Na een week verhuizen de finalisten naar een eenvoudig motel vlakbij Kampala, de hoofdstad van Oeganda. De finale is over ruim 24 uur. “Ik ben zo opgewonden!”, roept Sherina, ook vanwege de hairextensions die ze vandaag voor het eerst in haar leven krijgt. Weg met het saaie, kortgeschoren kroeshaar dat verplicht is op haar school. Bij salon SuperB krijgt ze een rode kapmantel om en gaat ze op een zilverkleurige kruk zitten, voor de spiegel.

Maar het feest gaat niet door. Sherina’s haar blijkt te kort voor extensions. Ze kijkt beteuterd. Ze krijgt nog wel een motiefje met de tondeuse. Dan rolt ze met haar ogen en lacht: “Ik geef de schuld aan mijn school. Mijn school is sááái!”

Kort gehouden

Ook figuurlijk gesproken worden veel meisjes in Oeganda kort gehouden. Kniel als je een man begroet. Draag geen broek maar een rok. Spreek niet voor je beurt.

Meisjes en vrouwen lopen hier ook een hoger risico op hiv dan jongens en mannen. Vanwege de kwetsbaarheid van het vaginale weefsel, en om andere redenen. Oegandese meisjes zonder geld slapen met oudere mannen die seropositief kunnen zijn en geen condoom gebruiken. Seksueel misbruik is een factor. In 2015 kwamen er in Oeganda per dag 49 meldingen van kindermisbruik binnen bij de politie. Dit alles verklaart waarom maar liefst 750.000 Oegandese vrouwen van 15 jaar en ouder met hiv kampen, tegenover 490.000 Oegandese mannen.

Sherina hoorde op haar 5de dat ze hiv heeft. Haar moeder, Teopista, had ontdekt dat zijzelf geïnfecteerd was, ging medicijnen slikken en besloot haar dochter ook te laten testen. Teopista denkt dat Sherina besmet moet zijn geraakt als baby, door borstvoeding. Haar ‘gewelddadige’ man liet op een dag weten dat hij ook seropositief was om erna te zeggen dat zijn test ‘niet kon kloppen’. Hij vertrok naar zijn geboorteregio, in Oeganda’s verre noorden. Sherina: “Ik ken hem eigenlijk niet.”

Moeder en dochter wonen nu samen in een bedompt leslokaal van een verlaten school in Kampala. Stroom hebben ze niet. Geld schraapt Teopista bij elkaar door te koken voor een cateringbedrijfje. Huur hoeven ze niet te betalen, maar de school staat wel te koop: bij verkoop moeten ze verkassen.

De finale van de schoonheidswedstrijd zal worden gehouden bij het Sheraton hotel, hemelsbreed nog geen 5 kilometer van waar Sherina woont, maar in een compleet andere wereld, met kamers van wel 400 dollar per nacht, een boetiek van Johnny Walker en chique restaurants. Sherina: “Als ik win, wil ik een keer Indiaas eten.”

Rode loper

Op vrijdagmiddag 23 november klauteren de zestien finalisten in een busje voor veertien personen. Jurken, smokings en schoenen worden achterin gepropt of gaan op schoot. Aangekomen bij het meer dan tien verdiepingen hoge Sheraton, boven op een heuvel, ligt er een rode loper naar een witte galatent met meer dan driehonderd toeschouwers. Obers in witte hemden serveren wijn. Tv-camera’s staan klaar. De vijf Oegandese juryleden installeren zich. Sherina’s moeder, Teopista, kijkt rond en zegt: “Ik dacht eerst dat de wedstrijd een soort grap was maar nu neem ik het serieus.”

In de coulissen steekt de afzwaaiende Miss Y+ de deelnemers een hart onder de riem. Op haar hoofd de kroon die ze zal overdragen aan haar opvolgster. Sherina kijkt haar bewonderend aan.

Rook. Vuurwerk. Opkomst. De deelnemers doen dansen van Oeganda’s etnische groepen. Weer terug in de coulissen: pandemonium. “Waar is mijn jurk?!” “Wie ziet mijn schoenen?”

In ronde twee dragen de deelnemers een outfit met een boodschap. Sherina komt op in een witte jurk met daarop verpakkingen van hiv-remmers en een formulier voor je hiv-status. Waar soms de kritiek klinkt dat de missverkiezing hiv ‘verheerlijkt’, verbeeldt Sherina’s jurk de rauwe werkelijkheid. De verpakkingen, legt ze uit, staan voor geïnfecteerde Oegandezen die nog geen medicijnen hebben. Het formulier betekent: weet wat je hiv-status is.

Applaus en gejuich. Nadat alle kandidaten zijn geweest en sommige zijn afgevallen, zit Sherina nog bij de kanshebbers. Na weer een ronde volgt de ontknoping. Sherina wordt derde. Ze is opgetogen, ze krijgt ook een kroon. Op het podium staat ze Oeganda’s populairste tv-zender te woord. Haar moeder komt haar omhelzen. In de coulissen volgen knuffels van vrienden en vriendinnen van Sherina’s hiv-kliniek. Dan zegt ze: “Jongens, mijn medicijnen.” Die moeten eigenlijk elke dag op hetzelfde tijdstip worden ingenomen en door alle hectiek is het al ruim na tien uur ’s avonds.

Sherina maakt zich los van de vriendengroep, friemelt haar twee plastic flaconnetjes uit haar tas en slikt – met de kroon nog op haar kruin – haar hiv-remmers.

Kinderarts worden

De volgende dag is ze weer thuis. In het donkere schoollokaal staan teilen en jerrycans. Er hangen waslijnen. Op een schoolbord heeft Teopista met wit krijt geschreven: “Psalm 91 God onze beschermer.”

Sherina kijkt tevreden terug. “Ik ben toch mooi derde geworden, ik kan nu ook voorlichting gaan geven.” Teopista is trots op haar dochter, zegt ze.

Als straks de schoolvakantie voorbij is, beginnen voor Sherina weer de lessen. Ze wil kinderarts worden. En later wil ze zelf ook kinderen. Haar toekomstige partner zal ze haar hiv-status vertellen. “Hij moet die kennen natuurlijk. Als hij echt van me houdt, zal hij bij me blijven.”

Sherina is hoopvol dat het virus in haar bloed zo gering zal blijven dat ze seronegatieve kinderen kan krijgen. Dan moet ze wel elke dag haar medicijnen blijven slikken. Hier, thuis, doet ze dat met Teopista. Moeder en dochter herinneren elkaar er elke dag aan.

Het is tien uur ’s avonds. Bij het zwakke schijnsel van een olielamp en een lampje op zonne-energie pakken Teopista en Sherina hun hiv-remmers. Ze zwijgen en kijken voor zich uit. Een paar slokken water en klaar. Levenselixers.