Onderzoeksteam brengt eeuwenoude muurschilderingen in Sint-Romboutskathedraal aan het licht

Enkel de logistieke ondersteuning is in mannenhanden, de rest van het team bestaat uit vrouwen. Elk hebben ze hun eigen specialiteit en allemaal hebben ze veel ervaring met dit soort werk. “Het is de bedoeling dat we alle afwerkingslagen zoals pleister en verf registreren aan de hand van stratigrafieën. Dat betekent dat we trapjes maken in de verf om de opeenvolging van de lagen te zien. Als we iets interessants vinden dan leggen we iets grotere stukken vrij zodat we iets van de muurschilderingen kunnen zien. Het volgende wat we doen is de bewaringstoestand registreren. Dan maken we een behandelingsvoorstel en dat moet uiteindelijk leiden tot de restauratie”, legt Marjolein uit.

Tijdens het vooronderzoek worden de muurschilderingen dus niet helemaal vrijgemaakt. Her en der worden kleine oppervlakten blootgelegd zodat de onderzoekers een beeld krijgen van wat er afgebeeld is. Zo’n vooronderzoek is nodig omdat de kathedraal gebouwd is in verschillende fasen. Daarom zijn er ook zoveel afwerkingslagen. “Wij zijn eigenlijk op zoek naar de verhalen die deze muren vertellen. We proberen de ontdekkingen die we doen in een historische context te plaatsen. We willen te weten komen waar er nog schilderingen zitten en in welke staat die zich bevinden. Soms zien we ook verschillende muurschilderingen boven op elkaar. Dan wordt het natuurlijk een moeilijk verhaal om te beslissen wat we daarmee gaan doen.”

Dit is het grootste vooronderzoek ooit in Vlaanderen. Omdat er één team werkt gedurende een heel jaar kunnen er veel makkelijker linken worden gelegd tussen de dingen die men vindt. Sinds het team in september van start ging, werden er wekelijks nieuwe muurschilderingen ontdekt. “We voelen ons hier een beetje als kinderen in een snoepwinkel”, lacht Marjolein.

Schoonjanskapel

Van de Schoonjanskapel wisten de onderzoekers al dat er muurschilderingen te vinden waren. Dat vonden ze terug in oude archieven en op aquarellen uit de 19de eeuw. “Het is een kapel die door de familie Schoonjans werd gebruikt voor erediensten. We kunnen het ons moeilijk voorstellen, maar destijds waren de muren heel kleurrijk afgewerkt. Zeker in de oudste fasen werden er heel felle kleuren gebruikt. De functie van de ruimte werd beeldend voorgesteld. In de ­Schoonjanskapel, die gebouwd werd in het midden van de 14de eeuw, zijn op de oostwand en het gewelf helmtekens en een mannelijk figuur in profiel met eronder een wapenschild teruggevonden. Het is hetzelfde teken wat we terugvinden op het zegel van de familie.”

Bordspel in de kast

Als onderzoeker moet je er volgens Marjolein Deceuninck vanuit gaan dat elk oppervlak interessant is. Zo kwam het team terecht in de houten kasten in de sacristie, de vroegere kapel van de kramers. Het zijn kasten zonder achterwand die tegen de muur gemonteerd zijn. “We zijn in de kast gekropen en hebben op de muur schilderingen gevonden. We zijn erachter gekomen dat het om een bordspel gaat. Het zogenaamde molenspel bestond al in de tijd van de Egyptenaren. Vraag me niet waarom het hier op de muur staat. Daar zou ik een teletijdmachine voor nodig hebben”, lacht Marjolein.

“De meeste gilden hadden een eigen kapel. Die decoreerden ze met afbeeldingen die te maken hadden met hun activiteiten. Die gilden drukten hun stempel op de afwerking en in hun kapel schilderden ze regelmatig nieuwe decoraties. Ze schilderden niet alleen in hun eigen kapel maar trokken die zelfs door tot in de kooromgang voor de kapel.”

Kolvenierskapel

“In de Kolvenierskapel zien we zeer duidelijk de afbeelding van gekruiste geweren. We weten ongeveer wel waar we zoiets kunnen vinden, maar de keuze van de vlakken die tijdens het vooronderzoek worden blootgelegd gebeurt soms ook met de natte vinger. Het team baseert zich op oude documenten en natuurlijk werken ze ook vanuit hun ervaring.“

Kapel van de Kruisbooggilde

“In de kapel van de Kruisbooggilde vonden we een heel duidelijke schildering die verwijst naar deze gilde. Omdat het zo mooi bewaard is, kan dit perfect gerestaureerd worden volgens Marjolein. “We ontdekten hier ook een weerkerend patroon met een kruisboog, een bloem en een schild.”

Sacramentskapel

Het onderzoeksteam begon zijn werk in de Sacramentskapel. “We hadden meteen prijs”, zegt Marjolein. “Achter het altaar ontdekten we de aflijning van een vroeger altaar en een hele oude figuratieve schildering, waarschijnlijk uit de 16de eeuw.

Belangrijkste kerk in België

Het onderzoeksteam zelf is heel blij met de ontdekkingen die ze doen. Volgens Marjolein zijn ze echter ook voor de man in de straat belangrijk. “In de eerste plaats is dit de belangrijkste kerk in België. Ook al zijn veel mensen niet meer gelovig, de christelijke godsdienst is verweven in onze cultuur en onze normen en waarden zijn er op gebaseerd. De kathedraal is ook hét ankerpunt voor Mechelen. Voor mezelf is deze opdracht de kers op de taart. Beter dan dit gaat het niet meer worden. Ik heb nu al het gevoel dat dit het hoogtepunt van mijn carrière is. De kans om nog een keer zo’n groot gebouw in één fase te onderzoeken, is onbestaande.”