De lichtpuntjestheorie van twee onderduikers

Apeldoorn

Emanuel Joëls tekent en schrijft veel in de oorlogsjaren. Hij is dan onderduiker, bij de familie Schurink, Auroralaan 31, Apeldoorn. De koeriers van zijn zelfbedachte stripverhalen zijn Emmy en Geeske Schurink. Zij lezen de avonturen van ‘Dompie Stompie IJzerdraad’ eerst zelf. Daarna brengen ze de aflevering achthonderd meter verder, bij de familie Vis, Morellenstraat 31. In dat gewone rijtjeshuis zit Emanuels verloofde Hetty van Son ondergedoken. Elke keer melden ze elkaar één lichtpuntje, dat is de afspraak, zo houden ze de moed erin. Hetty heeft tuberculose en krijgt ­extra te eten. Ze vult de dagen met lezen, handwerken, huishoudklusjes en de dochters helpen met huiswerk. Corrie Vis (1926) gaat, jong als ze is, in het verzet, nadat een Joods klasgenootje verdween.

Vandaag krijgen de nazaten van de families Vis en Schurink in het stadhuis van Apeldoorn voor hun dapperheid de Yad Vashem-onderscheiding, die bestaat uit medaille, oorkonde en een vermelding in het herinneringscentrum in Jeruzalem.

goederentrein

In 1943 neemt de dreiging voor de Joodse psychiatrische instelling Apeldoornsche Bosch toe. Op 21 januari belt vader Henri van Son met de inrichting. Hij is voorzitter van de Joodse gemeente Apeldoorn. Hij waarschuwt zijn vier kinderen, Hetty, Sera, Sally en Freddy, die alle vier in de inrichting werken. Tussen de psychiatrische patiënten wanen ze zich veilig, deze plek zullen de Duitsers toch wel met rust laten? Hetty is verloofd met Emanuel Joëls. Maar op het station, meldt vader Henri, is een goederentrein binnengereden met heel veel wagons: de gevreesde ontruiming komt eraan. Wat moet er zonder ons van de patiënten worden, in het oosten?, vraagt Sally zich af.

verzet

Hij weigert eerst te vluchten, maar laat zich toch overtuigen. Met zijn zussen Hetty en Sera, zijn broer Freddy, met Emanuel Joëls en diens zus Bep, vlucht Sally toch de achterdeur uit, de velden in. Geen dag te vroeg: op 22 januari worden de ruim duizend patíënten opgepakt. Niemand zal terugkeren uit Auschwitz, ook de vijftig begeleiders niet.

Het Apeldoornse verzet helpt de kinderen Van Son. Sally duikt onder in Hollandscheveld en is nu, 96 jaar oud, de laatste overlevende van ‘Apeldoornsche Bosch’. Na de oorlog blijkt dat de ouders van Emanuel ­Joëls zijn vermoord in Sobibor. Hetty van Sons ouders overleefden. Haar broer Freddy van Son niet. Uit de ­wijdere familiekring zijn hele gezinnen weggevaagd.

lichtpuntjestheorie

Emanuel en Hetty trouwen in 1946, stichten een gezin, zijn zeventig jaar getrouwd en blijven tot op hoge leeftijd gelukkig en gezond. Zij zijn de schoonouders van Israëlkenner ­Ronny Naftaniël. ‘Hun lichtpuntjestheorie bleef hun leidraad’, vertelt Jet Naftaniël-Joëls. ‘Mijn vader kreeg nét op tijd het bericht van de onderscheiding voor de families. Eén dag later, op 9 augustus 2017, overleed hij, 99 jaar oud.’ Zijn vrouw Hetty overleed in 2016, ook 99 jaar.

De band met de onderduikgevers is altijd sterk gebleven. ‘Riek Vis-Sabel, een Zaanse van oorsprong, was voor de oorlog al volop actief in de SDAP. ‘Zij werd na de oorlog een strijdbare politica en feministe in Apeldoorn.’

De stripverhalen doken onlangs weer op. ‘Het bestaan was ons bekend, mijn vader las ze voor toen we klein waren, maar we wisten niet waar ze gebleven waren. We hebben ze aan het Joods Historisch Museum geschonken.’ <