Al millennia maken mensen er kunst mee: dode dieren – zoals deze rat van David Lynch

Okeeeee, David. Tegen de tijd dat je bij dit detail aankomt – klein, maar geloof me, het valt op als je de museumzaal binnenloopt – is er al zo veel van die typische onbestemde Lynchnoodlottigheid je ziel in gesijpeld, dat de aanblik van een rat in, naar het zich laat aanzien epoxyhars, iets van gelatenheid losmaakt. Okeeeee, een rat. Verrassend maar wel in character – hoe dan ook zeer David Lynch. De omschrijving mixed media op het bordje aan de muur krijgt een nieuwe, eufemistische betekenis.

Het eerste schokje verandert langzaam in nieuwsgierigheid, zoals een kind op z’n hurken naast een dode vogel of een dode rat plaatsneemt – en wil poeren met een gevonden stokje, eerst omrollen, dan ontleden. Neus erbovenop, nageltjes tellen en de ribbels van de lange staart. Dus dit is dood. Hoe is het hier terechtgekomen? Lag het in zijn atelier? Heeft Lynch het zelf gedood? Is het eerst gedroogd en daarna op het schilderij geplakt, of hoorde de ontbinding bij het maakproces?

Een dood dier als kunstwerk, en ook nog een die lange tijd de dood zelf symboliseerde in de kunst. Als je in een middeleeuws manuscript een ratje in de marges ziet rondkruipen, betekent dat weinig goeds. Toen de Zwarte Dood door Europa waarde in de 14de eeuw en naar schatting een derde tot de helft van de bevolking slachtofferde, was er nog geen kennis van de overdracht van de pestbacterie door rattenvlooien maar wel een vermoeden, te zien aan afbeeldingen waarin de plaag met ratten wordt uitgebeeld. Rat is onheil, en onheil is David Lynch z’n expertise. Het is ongelooflijk hoe hij in zijn beste kunstwerken net zo’n sluimerende nachtmerriesfeer weet te wekken als in z’n films.

Dit ‘schilderij’ is natuurlijk zwaar over de top. Naast de dode epoxyrat zit er ook een enorm stuk rosbief in – ik las een citaat waarin Lynch vertelt dat er tijdens het maken een eekhoorn zijn atelier binnenkwam en er een flinke hap uit nam – plus een vogel. Een gewelddadig portret, en dierenrechtenactivisten zullen er vast minder blij mee zijn. 

Maar zo ongewoon zijn dode dieren nou ook weer niet. Millennia al maken mensen er kunst mee. Behalve natuurlijk de schildluizen die nodig waren om rood pigment te maken, en de zeeslakken om paarse verf te verkrijgen, is het in het licht van onze dode rat leuk om even in het Rijksmuseum voor Oudheden of het British Museum naar de afdeling mummies te lopen. Het British Museum heeft bijvoorbeeld een gigantische Egyptische krokodil, uit de 6de eeuw voor Christus, met op zijn rug nog 25 gemummificeerde, net uit het ei gekropen, baby-kroko’s ook. Er bestaan zelfs gemummificeerde ratten. Meestal betekent zo’n dier als kunst meer; de kat representeerde de godin Bastet, ibissen en apen stonden voor de god van magie en wijsheid Toth. En in Engeland werden de mummies ingezet om kwade magie af te wenden. De rat van David Lynch hangt hier als een gestolde nachtmerrie, maar vooral ook als symbool van het fascinerende schrikbeeld van verval.

Volg Wieteke op Instagram: @artpophistory