Red kinderlevens, verwijder nu al je socialmedia-accounts
Sociale media ondermijnen de waarheid en corrumperen de gebruikers. Amerikaans techpionier Jaron Lanier legt in een ontluisterend boek uit waarom u als de bliksem Facebook en andere algoritmeboeren de rug moet toekeren.
Boeken over de negatieve kanten van het gebruik van mobiele telefoons, van social media of over Silicon Valley zijn populair. Tien argumenten om je sociale media-accounts nu meteen te verwijderen van de Amerikaanse techpionier, muzikant en filosoof Jaron Lanier zou al te gemakkelijk in deze overvloed kunnen verdwijnen.
Dat zou jammer zijn. Allereerst omdat Lanier een indrukwekkende staat van dienst heeft. Hij schreef al diverse invloedrijke boeken over dit onderwerp (zoals You Are Not a Gadget). Samen met Evgeny Morozov hoort Lanier bij de eerste 'techlash'-auteurs: schrijvers die de ongezonde kanten belichten van de steeds machtiger wordende techbedrijven die met hun snelgroeiende databerg én beurswaarde oppermachtig zijn en naast het individu ook de politiek en samenleving verregaand beïnvloeden. Schrijvers als Franklin Foer en Tim Wu borduren losjes voort op hun pionierswerk.
Lanier kent Silicon Valley al decennia van binnenuit. Zijn nieuwste boek kan gelezen worden als de geactualiseerde samenvatting van zijn belangrijkste denkbeelden. De kritiek die Lanier formuleert, is relevanter dan ooit. Neem het vaccinatiedebat dat de laatste tijd in alle hevigheid is losgebarsten. Lanier ziet dit als een rechtstreeks gevolg van de waarheidscrisis waarin we ons bevinden. Zijn vierde (van de tien) argument luidt dan ook: sociale media ondermijnen de waarheid.
Lanier beschrijft hoe bedrijven als Facebook en Google floreren in een sfeer van paranoia. Ook in Silicon Valley is er een fanatieke anti-vax-groep van hoogopgeleide ouders die er niet over peinzen hun kinderen te laten inenten. “Ik heb geprobeerd met deze ouders in gesprek te gaan”, schrijft Lanier. “En dan lieten ze me hun feeds zien. Elke dag weer nemen ze memes tot zich, nep-griezelverhalen en clickbait.”
Deze mensen zijn, net als miljoenen anderen, in de greep van paranoia en negativiteit, terwijl ze elke dag weer op zoek zijn naar een nieuw shot sociale prikkels. De reden dat samenzweringstheorieën zo welig tieren op sociale netwerken is niet omdat iemand bij Facebook heeft besloten om antivaccinatieretoriek als tactiek te gebruiken. “Het had net zo goed antihamsterretoriek kunnen zijn.”
Paranoia blijkt een efficiënte manier om aandacht vast te houden. Complottheorieën zoals 'vaccinatie leidt tot autisme' genereren kliks, aandacht en dus geld
Nee, de enige reden dat techbedrijven dit soort verhalen steeds weer naar voren brengen, is dat paranoia een efficiënte manier blijkt om aandacht vast te houden. Complottheorieën (bijvoorbeeld: vaccinatie leidt tot autisme) genereren kliks, aandacht en dus geld. Niet omdat iemand dat zo heeft bedacht, maar omdat het zo blijkt te werken. Paranoia is besmettelijk. Met als gevolg dat hordes weldenkende mensen afglijden naar gevaarlijke fantasieën. ‘Red kinderlevens, verwijder je accounts’, besluit Lanier zijn vierde argument.
Berouw
Andere hoofdstukken zijn al even ontluisterend. Lanier beschrijft hoe sociale netwerken hun gebruikers in een ijzeren greep houden dankzij hun krachtige algoritmes. Deze maken gebruikers niet alleen verslaafd (met 'slachtoffer' Trump als bekendste voorbeeld), maar schotelen ook nog eens vaak negatieve emoties voor en veranderen de gebruikers langzaam maar zeker in goed getrainde honden in plaats van autonome katten.
Niet voor niets citeert Lanier een aantal hooggeplaatste Facebook-topmannen die berouwvol toegaven dat de door hen ontwikkelde, door dopamine aangestuurde kortetermijneffecten ontwrichtend werken en de samenleving kapotmaken.
De algoritmes proberen de perfecte parameters te vinden voor het manipuleren van de hersenen waarop de hersenen, op zoek naar diepere betekenis, zich constant aanpassen. Maar er is geen diepere betekenis: de stimuli vanuit de algoritmes zijn willekeurig. Verslaving is het onvermijdelijke gevolg, betoogt Lanier. Daarbij komt nog dat negatieve emoties zoals angst en boosheid langer blijven hangen dan positieve. Het resultaat is een “onnatuurlijke, wereldwijde uitvergroting” van de gemakkelijke (negatieve) emoties.
Jaron Lanier bemerkte hoe bij hemzelf ook het slechtste naar boven kwam: zijn innerlijke trol
Op Twitter en Facebook krijgen negativiteit en contrasten in menselijke betrekkingen de overhand, terwijl de grootste hufters logischerwijze de meeste aandacht krijgen en de grootste roedel aan zich weten te binden. Het erge is, beschrijft de auteur, dat hij bij zijn eerste stappen op sociale media (in de allereerste chatrooms) bemerkte hoe bij hemzelf ook het slechtste naar boven kwam: zijn innerlijke trol.
Het is niet voor niets dat veel van de Silicon Valley-kinderen die de auteur kent naar privéscholen worden gestuurd, waar elektronica vaak verboden zijn. Zover wil Lanier niet gaan. Ondanks de verregaande macht van de Googles en Facebooks en hun bedrijfsmodel dat perverse prikkels voortbrengt en mensen corrumpeert, blijft Lanier optimistisch over technologie. Hij wil technologie blijven zien als “de laatste god die niet gefaald heeft”, als bastion van optimisme.
Empathie is volgens hem de brandstof die een fatsoenlijke samenleving gaande houdt. “Ik geloof nog altijd dat het mogelijk is om technologie in te zetten om empathie te bevorderen.” Als die er niet meer is, blijft alleen machtsstrijd over. Die empathie gaat er niet komen van de sociale netwerken, zoveel is voor Lanier duidelijk. Wegwezen dus, al is het maar tijdelijk, om tot inzicht te komen.
Jaron Lanier, Tien argumenten om je sociale media-accounts nu meteen te verwijderen, Business Contact, 192 p., 15 euro.