Zijn de Smurfen communisten, nazi’s of zombiehomo’s? Al 60 jaar wilde theorieën over ‘verborgen agenda’

Hé, kom naar Smurfenland. Land van pracht en praal. De beginriedel van de tekenfilms stelt het voor als een land van melk en honing waar iedereen welkom is. Of toch wie blauw is van kleur, drie appels hoog en een witte muts op heeft. Wie afwijkt van die norm, is een bedreiging. Kijk maar naar het eerste strip­album: De Zwarte Smurfen. Daarin wordt een Smurf gebeten door een insect, waardoor hij ziek wordt. En een zieke smurf, die is niet geel, groen of rood, maar zwart. En zo’n zwarte smurf wordt dan plotsklaps een tikje kannibaal en slaat alleen nog wartaal uit. Een ietwat zorgwekkende verhaallijn, moet ook de uitgever gedacht hebben. Het album kwam in de VS pas in 2010 op de markt, met paarse Smurfen in plaats van zwarte.

Van nazi’s tot hippies

Voor de Franse socioloog Antoine Buéno is het geen misverstand, maar puur en onversneden racisme. De Smurfen staan volgens hem namelijk niet alleen vijandig tegenover afwijkende Smurfen, maar ook tegenover Joden. Het bewijs? Gargamel. De booswicht is vormgegeven met zware zwarte wenkbrauwen en een haakneus. Hij is geobsedeerd door goud. En zijn kat heet Azraël: een naam die niet zo veraf ligt van – juist – Israël. Een beeltenis recht uit de nazipropaganda, zeggen ook andere critici. Want er zijn er ook die in een beeld van de Smurfen een Hitlergroet herkennen. Of die in de witte mutsen de kappen van Ku-Klux-Klan herkennen. En die een album met als titel De Smurführer problematisch vinden.

De ene theorie is al wilder dan de andere, en doorgaans ongefundeerd. Maar al van bij hun ontstaan doen verhalen de ronde over de ‘verborgen agenda’ van de hulpvaardige Smurfen. Ze zijn een hin­doeïstische voorspelling van de triomf van Krishna. Smurfenland is een hippiecommune, dat ook.

Op hoge hakken in het bos

In de jaren 80 waarschuwden in de VS evangelische predikanten voor de blauwe creaturen. In de periode dat de Kerken er zich tegen metalmuziek keerden, werden ook de Smurfen gezien als satanisten. Hun blauwe kleur betekende dat ze levende doden waren. Dat er bijna alleen mannetjes rondlopen wil zeggen dat ze homo zijn. Zombiehomo’s: die kunnen alleen maar door de duivel gezonden zijn om kinderen in het verderf te storten.

Nu valt er wel iets te zeggen over de man-vrouwverhouding. Oorspronkelijk was er zelfs geen spoortje vrouwelijkheid. Smurfin was een latere uitvinding. Geboetseerd door Gargamel, om jaloezie en twist te zaaien bij de Smurfen – want dat is wat vrouwen doen. Ze had zwart piekhaar en was “niet bijster mooi”, luidde het. Tot Smurfin door Grote Smurf werd getransformeerd naar haar blonde zelve. Haar Arische zelve, volgens sommigen.

Smurfin is het archetype van het domme blondje, dat zelfs in een bos altijd hakken draagt en geen taart in de oven kan steken zonder dat die verbrandt. Het oervoorbeeld van waar het misgaat met vrouwen in de film, zei actrice Geena Davis ooit in een speech. Bij Peyo zelf stroomden kort na haar eerste verschijning klachten binnen. “Ik werd verweten voor vrouwenhater”, zei hij daarover in een interview. “Maar ik wilde tonen dat de vrouw ons betovert met gevoelens en dat ze, of ze het nu wil of niet, macht heeft over de mannen.”

Koude Oorlog

De hardnekkigste van alle theorieën ontstond in de jaren 60, tijdens de Koude Oorlog: Pierre ‘Peyo’ Culliford was een communist en Smurfenland is een afspiegeling van een communistische utopie. Kijk maar naar die huizen: elke paddenstoel netjes even groot. Niet hun eigendom, trouwens – Grote Smurf zet een Smurf uit zijn woonst wanneer Smurfin haar intrek neemt. Die Smurfen halen hun identiteit enkel uit hun arbeid. Er is Kleermakersmurf en Koksmurf, Knutselsmurf en Schildersmurf. Zoals het goede proletariërs betaamt. Grote Smurf met zijn – niet toevallig – rode muts, forse baard en snor ziet eruit als een mengeling van Marx en Stalin. “Terwijl Brilsmurf wat weg heeft van Leon Trotski.” Gargamel is dan de verpersoonlijking van het kapitalisme.

Op die theorie heeft Peyo’s zoon Thierry Culliford wel gereageerd. Zijn vader was volslagen apolitiek, klinkt het. “Op verkiezingsdagen vroeg hij mijn moeder voor wie hij moest stemmen.”