Ja, de VRT mag ook homeopaten een forum bieden

In recente uitzendingen (15/10) van het Radio 1-programma De wereld van Sofie kwam lichaamscoach Dana Ketels praten over de bijzondere betekenis van microbewegingen in het gezicht en in het praatprogramma Van Gils en gasten ging het over de geneugten van homeopathie, naar aanleiding van het nieuws die dag dat zorgverzekeraar CM die niet meer zou terugbetalen. Op Twitter riepen deze en andere voorbeelden verontwaardiging op en de vraag: “Mag de VRT kwakzalvers een forum bieden?”

Aan deze vraag gaan twee andere vragen vooraf. Ten eerste: mag de publieke omroep mensen met opvattingen die afwijken van de mainstream een forum bieden? Ten tweede: is (onder meer) homeopathie kwakzalverij? Beide vragen verdienen een meer omstandig antwoord.

De VRT biedt voortdurend mensen een forum. Als enkel personen die het hebben over absoluut wetenschappelijk onderbouwde feiten het recht van spreken hebben, zouden praatprogramma’s heel kort en kranten heel dun zijn. Het lijkt wel dat er strengere criteria gelden als het gaat over homeopathie, hartmeridianen en horoscopen. In de media wordt daar al heel snel lacherig over gedaan. Vermoedelijk lokt het wetenschappelijke register waar de zelfverklaarde experts zich van bedienen irritatie uit. Maar dat gebeurt bij veel meer thema’s. Waarom moeten we strénger zijn voor dit soort thema’s dan voor andere?

Ik gebruik zelf geen homeopathische middelen en ik geloof, zonder het zelf nagegaan te hebben dat er inderdaad geen degelijke wetenschappelijke studies bestaan die de werking van homeopathische middelen hebben kunnen aantonen. Maar opnieuw: dat geldt voor heel veel thema’s die aan bod komen in de media. Bovendien: als er enkel middelen waarvan de heilzame werking honderd procent vaststaat een plaats verdienen in een apotheek hebben we veel werk met die deels leeg te halen. 

Wat ook helpt, is om de discussie vanuit de believer te bekijken. Die is zeker niet bij voorbaat naïef. Heel wat ouders willen liever hun zieke kinderen geen klassieke medicijnen toedienen. Want waar immers ook wetenschappelijk bewijs voor bestaat, zijn de bijwerkingen van geneesmiddelen (zie daarvoor de bijsluiter). Een homeopathisch middel kan dan een oplossing bieden, al is het maar omwille van het placebo-effect. In dat opzicht is de beslissing van het ziekenfonds CM om homeopathische middelen niet langer terug te betalen te begrijpen: mogelijk doet dat diezelfde ouders besluiten dat hetzelfde effect bekomen kan worden door hun kinderen een Tic-Tac te geven.

Luisteren

Ik vind wel dat die ouders ruimte moeten krijgen om hun verhaal te vertellen op tv of de radio. De idee dat dit enkel mogelijk is als ze kritisch en hard aangepakt worden onderschrijf ik niet. Programma’s als De wereld van Sofie en Van Gils en gasten gebruiken net het alternatieve format. Het kan een verademing zijn om in een interview gewoon te luisteren en de gesprekspartners uit te laten praten. Onderschat bovendien de luisteraar of de kijker niet: die zijn niet heus niet naïef en horen ook wel wanneer iemand uit de nek kletst. 

Dit soort gespreksonderwerpen toont bovendien aan dat er in ons leven veel meer speelt dan enkel harde, wetenschappelijke verifieerbare feiten. Zachte, persoonlijke en gevoelsmatige elementen spelen vaak een zeer grote rol in ons leven. Bijvoorbeeld het gegeven dat we van iemand houden, is omdat we die persoon lief of mooi vinden en niet omdat die persoon heel precies 1,645 m lang is. Het laatste is een empirisch en wetenschappelijk te onderbouwen feit, het eerste is een subjectief gegeven.

Voor de betrokken VRT-programma’s kan ik me ten slotte inbeelden dat ze, zeker gezien de felle reacties, bij een volgende gelegenheid vragen voorbereiden die meteen aangeven dat er serieuze kanttekeningen te plaatsen zijn bij de effectiviteit van een aantal alternatieve geneeswijzen. Op die manier leert het publiek het pseudo-wetenschappelijke sausje waarmee het betoog vaak overgoten is, sneller te doorprikken. Daar kunnen de presentatoren en journalisten zeker toe bijdragen.