Te krap, te nat, te stinkend: de wc en de spoorwegen, het blijft een heikel punt

De deur van het toilet in treinstel 9477 opent automatisch, met een ‘swoosh’ die de reiziger even doet denken dat hij de brug van Starship Enterprise betreedt. De rolstoelvriendelijke opening geeft toegang tot een ruimte met wc én urinoir, en wanden beschilderd met minimalistische zwart-witte bloemen en vlinders. De reiziger tussen Alkmaar en Maastricht die deze donderdagochtend gehoor wenst te geven aan de roep der natuur, treft de beste service die de NS hem daarbij kan verlenen.

^{Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.}

Wel is de vloer voorzien van een dunne laag vloeistof – men hope water – en wat natte voetstappen. De reiziger kan het beste de wc-bril afnemen alvorens plaats te nemen – en dan moet deze trein nog 2,5 uur voor de eerstvolgende snelle reiniging. Maar toch, zegt een medewerker van railcatering: ‘Mensen komen hier over het algemeen met een blijer hoofd uit dan bij de kleine, ouderwetse wc’s. Dan staat de angst ze soms in de ogen.’

De wc en de spoorwegen. Hoe hard de NS ook haar best doen, het blijft een heikel punt. Te krap, te nat, te vies, te stinkend – reizigers mopperen onderweg of klagen op Twitter. Op veel kleine stations en op de 131 stoptreinen – sprinters – ontbreekt überhaupt een toilet. Ook regionale vervoerders als Arriva en Qbuzz krijgen veel klachten. De laatste baat vanaf 2018 het traject uit tussen Dordrecht en Geldermalsen: 51 minuten zonder toilet, vooral voor ouderen lastig. 

Inhaalslag

De NS zelf is bezig met een inhaalslag; de afgelopen jaren krikte de spoorvervoerder het percentage tevreden reizigers, zij die de reinheid in de trein als geheel een rapportcijfer van 7 of hoger geven, op van 38 procent in 2014 naar 67 procent nu.

Een urinoir voor de heren, een ferme handgreep zodat je niet al plassend alle kanten op wordt geslingerd: ‘Dit toilet getuigt van ambitie’, concludeert Loek Duijs (74) uit Heerhugowaard. ‘Zo moeten ze er meer maken.’ Dat doet de NS dan ook; dit treinstel is één van 81 intercity's (416 wagons) die de NS in 2020 gerenoveerd wil hebben. De 131 sprinters worden vóór 2022 vervangen door modernere exemplaren met een welhaast luxueus toilet – de eerste twee rijden al rond.

Maar al zet de spoorvervoerder nog zulke futuristische swoosh-toiletten in haar treinen; ze houden vooralsnog niet zichzelf schoon. Naarmate de trein dieper Brabant en daarna Limburg inrijdt, neemt de behoefte onder passagiers toe – het toilet van treinstel 9477 kan zich zelfs verheugen over een rij bij zijn deur. De wc blijft relatief netjes, maar met het toegenomen gebruik ontstaat er wel een subtiel zachtzuur aroma in de lounge, zoals het balkon in deze treinversie heet.

Vliegende brigade

Wellicht is het omdat het nieuwste wapen van de spoorwegvervoerder, psychologische oorlogsvoering, op deze rit ontbreekt. Treinen worden ’s nachts en op keerpunten schoongemaakt (zie kader), maar sinds 2016 zet de NS op een aantal trajecten regelmatig een vliegende brigade in. Twee schoonmakers komen onderweg prullenbakken legen, tafeltjes schoonmaken, en eventueel reizigers helpen hun koffer aan boord te tillen.

Bijkomend voordeel: zien schoonmaken doet schoonhouden, zo blijkt uit onderzoek van de NS. Uit de treinen met deze care on track-brigade verwijderen schoonmakers ’s nachts slechts half zoveel vuilnis als uit reguliere treinen. Hetzelfde principe geldt kennelijk voor de toiletten: reizigers zeggen dat de moderne swoosh-toiletten véél schoner zijn dan de ouderwetse toiletten, de traditionele bedompte hokjes waar een gebruiker zijdelings in moet schuifelen. Terwijl ze even vaak worden gereinigd.

‘Dit mooie nieuwe toilet hou ik netjes voor de volgende,’ zegt Mariam Konate (30), een openhartige forens tussen Sittard en Maastricht en naar eigen zeggen veelvuldig treintoiletgebruiker. ‘Maar zo’n smerig klein toilet laat ik achter zoals ik het vind’.

Ondankbare tijd

Aan de schoonmaakploeg op station Maastricht de ondankbare taak om exemplaren van de laatste categorie weer toonbaar te maken voor een nieuwe lading reizigers, halverwege de werkdag van een trein. Bij aankomst om half een in Maastricht staat de schoonmaakkar van Hago Rail Services dan ook al klaar op perron twee, opgeleukt met het portret van Schoonmaker van het Jaar 2016 Danny en voorzien van wc-rollen, vuilniszakken, dweil en emmer.

Maar als een halfuur later het fluitje klinkt, staat Danny nog altijd onaangeroerd te lachen op zijn plek. Wel is de trein gegroeid: er is een oude, niet gerenoveerde 9500-serie met vier wagons aangesloten. ‘Waarschijnlijk zijn die vannacht al schoongemaakt’, zegt een NS-machinist.

Dat blijkt ijdele hoop. Op weg terug naar Alkmaar tekent zich een duidelijke scheidslijn af in de trein: tussen reizigers in treinstel 9477 en die in de vers aangeschoven 9572, tussen de haves en have nots, slechts gescheiden door een afstand die met een korte huppel op het station te overbruggen is, maar qua toiletgenot verkerend op verschillende planeten.

Penetrante zure plaslucht

Nabij Den Bosch verlaat Anna Franchin (31) ‘toilet 9572’ met een frons op haar voorhoofd en de mondhoeken strak naar beneden. Met de bovenkant van haar rechterpols veegt ze wat zweet van haar voorhoofd, de palm van haar besmette hand ferm van haar gezicht afgewend.

Vanuit het toilet achter haar drijft een penetrante zure plaslucht de neusgaten van de reiziger in. Een blik naar binnen leert dat de geur vermoedelijk afkomstig is van de plakkerige massa op de vloer, zo te zien al een poosje aanwezig en daardoor goed ingedroogd en opgewarmd. Propjes nat toiletpapier liggen verspreid over vloer en wasbak, stukjes aangekoekte poep sieren de pot, bril en onderkant van de wand. Anna Franchin heeft stalen zenuwen.

‘Ze hebben steeds vaker mooie toiletten maar dit...’ ze werpt nog een blik richting de deur. ‘Dit is echt verschrikkelijk.’ Schuldige? ‘In dit geval toch vooral de NS. Het is echt smerig hoe mensen het soms achterlaten, maar deze wc is niet schoongemaakt en je kunt niet meer doorspoelen. Dus iedere volgende reiziger doet er een schepje bovenop.’ 

Toilet 9477 blijft dan ook de onbetwiste winnaar. Voorzien van werkende spoeling, warme handföhn en nette gebruikers. Ruimte, reinheid, rust. Behalve voor die ene 65-jarige dame die de knop voor het slot niet had gevonden, en daardoor werd gestoord in een positie waarvan men doorgaans geen beelden met de buitenwereld wil delen.

Stations

‘Nu alle stations nog,’ zegt de 36-jarige Marjolein uit Epe. Toen haar 2-jarige dochter Maluba gisteren op station Zoetermeer Oost moest plassen, was er geen toilet te bekennen. ‘Er zijn daar ook geen bosjes, het is een kruispunt. Toen heb ik haar maar even boven een putdeksel op de parkeerplaats gehouden.’

De wc en de spoorwegen – het blijft een heikel punt.