‘Als hij niet deed wat ze vroeg, ontplofte ze’: ook mannen kunnen het slachtoffer worden van huiselijk geweld

“Twee maanden geleden had Sam een buil op zijn hoofd, zo groot als een duivenei”, vertelt Jonas Uytterhaeghe (31). “Kimberley had een bord op zijn kop kapot geslagen. In drie jaar tijd heb ik meer bloed uit zijn hoofd zien komen, dan dat ik liefde gezien heb.”

Als boezemvriend was Jonas Uytterhaeghe er bij toen Sam De Pourck (33) in oktober 2020 een relatie kreeg met Kimberley L. (32), werkzaam bij een lokale slager in Gent.

In volle coronapandemie ging het stel meteen samenwonen. Ze kregen een zoontje, maar dat maakte de relatie niet makkelijker. “Ze maakten heel veel ruzie. Maar de laatste maanden ging het van kwaad naar erger”, vertelt Jonas Uytterhaeghe, bij wie het koppel ook even inwoonde. “Sam vertelde me dat hij bang was dat ze hem in zijn slaap zou vermoorden. En kijk wat er gebeurd is.”

Twee en een halve week geleden werd Sam De Pourck met een mes om het leven gebracht in hun appartement, niet ver van de Oude Beestenmarkt in Gent. Kimberley L. werd aangehouden op verdenking van doodslag.

Nog geen week na de gruwelijke feiten in Gent, werd Burcht, een deelgemeente van Zwijndrecht, opgeschrikt door een gelijkaardige zaak. In een appartementsblok in het centrum van het dorp werd de 36-jarige Dimitri Van den Borre doodgestoken door zijn twaalf jaar jongere vriendin Louise B. (24).

Vorig weekend haalde opnieuw een partnerdoding het nieuws: in de nacht van zaterdag op zondag stak een 32-jarige vrouw haar vriend dood in Hoboken. Het stel woonde in een appartement van het Centrum voor Integrale Gezinszorg (CIG) De Stobbe, een organisatie die gezinnen in moeilijkheden begeleidt. De dader, een moeder van vijf kinderen, wordt omschreven als een zorgzame mama, die een rugzak meedraagt uit het verleden.

Intiem terrorisme

Drie vrouwen in minder dan een maand tijd die verdacht worden van het doden van hun man: april 2024 zal een piek vormen in de criminaliteitsstatistieken. In 2022 vond er (volgens de recentste cijfers van de federale politie) slechts één partnerdoding plaats door een vrouw. In dat jaar werden negen vrouwen gedood door hun man. “Het zijn cijfers die we met enige voorzichtigheid moeten interpreteren”, zegt Jana Verdegem van de persdienst van de politie. “De band tussen dader en slachtoffer moet gekend zijn en in de databank zijn opgenomen, waardoor ze mogelijk niet helemaal volledig zijn.”

Hoe dan ook: dodelijk partnergeweld op mannen blijft de uitzondering. Uit cijfers van het VN-Bureau voor Drugs en Criminaliteit blijkt dat slechts twee op de tien slachtoffers van partnerdodingen mannen zijn.

“Bij partnergeweld zonder dodelijke slachtoffers liggen de aantallen dichter bij elkaar”, zegt Emma Jaspaert, criminoloog en universitair docent aan Tilburg Law School, die promoveerde rond het onderwerp. Hoe dicht, dat hangt van het onderzoek af. Vaak wordt uitgegaan van één op de vijf vrouwen die ooit slachtoffer is geweest van partnergeweld, tegenover één op de zeven mannen.

“Maar eigenlijk weten we het niet goed”, zegt Jaspaert. “De resultaten in verschillende representatieve studies variëren naargelang de vraagstelling. Ofwel vraagt men naar daderschap ofwel naar slachtofferschap.”

Als het over partnergeweld gaat, wordt er bijna automatisch gesproken over daders en slachtoffers, maar huislijk geweld is complexer dan dat. “Het is heel vaak tweerichtingsverkeer”, zegt de criminoloog. “Uit onderzoek blijkt dat 60 procent van het situationeel partnergeweld door beide partners gepleegd wordt.”

Experts onderscheiden twee vormen van partnergeweld. Situationeel partnergeweld is een mildere vorm van geweld, voornamelijk onder koppels die er niet in slagen een conflict op te lossen en die vanuit die machteloosheid geweld gaan gebruiken.

“Het kan gaan om verbaal, maar ook om fysiek geweld: een slag in het gezicht of trekken aan de haren”, verduidelijkt Jaspaert.

Naast situationeel partnergeweld is er ook intiem terrorisme. Daarbij is er sprake van een machtsverschil tussen de partners, waarbij één partner dwang en controle uitoefent door de andere partner te isoleren en door gebruik te maken van ernstig geweld.

“Men heeft heel lang gedacht dat alleen mannen in staat zijn tot intiem terrorisme, maar intussen wijst onderzoek uit dat ook vrouwelijke daders zover kunnen gaan”, zegt Emma Jaspaert.

“Als er niet wordt ingegrepen neemt het geweld van een intiem terrorist vaak toe”, vervolgt ze. “We weten dat een partnerdoding zelden uit het niets komt, maar dat partnergeweld in een relatie het risico op een dodelijke afloop aanzienlijk verhoogt. Bij zeven op de tien partnerdodingen was er al eerder sprake van partnergeweld binnen de relatie.”

Klap in het gezicht

Binnen de relatie tussen Sam De Pourck en Kimberley L. was geweld binnen het koppel nooit ver weg. Dat zeggen vrienden en familieleden, maar het blijkt ook uit een vonnis van 2023 dat De Morgen kon inkijken.

De Pourck werd in 2018 veroordeeld voor partnergeweld op zijn eerste vrouw, en in 2023 voor partnergeweld tegenover Kimberley L.

Op 26 februari 2022 stapte L. naar de politie, omdat Sam De Pourck haar een slag in het gezicht had gegeven, volgens de verklaringen van de jonge vrouw omdat ze hun baby niet stil kreeg. De politie nam foto’s van haar rode kaak en – aldus het vonnis – van de wanordelijke en vuile toestand waarin het koppel leefde.

Op 18 maart 2022 verwittigde Kimberley opnieuw de politie. Er was ’s ochtends ruzie geweest. Toen Sam De Pourck ’s nachts was thuisgekomen, sprong hij op bed en sloeg hij haar op het hoofd. Volgens de opgetrommelde verbalisanten sprak hij met een dubbele tong en moest hij braken. Omdat het koppel opnieuw een discussie kreeg, stelden ze aan De Pourck voor om het appartement te verlaten. Ze arresteerden hem later die nacht omdat hij in het portaal van het appartementsgebouw lag te ­slapen en zich agressief toonde tegenover de politie.

In oktober 2022 volgde er nog een derde klacht. Na een zware ruzie een week eerder zou Sam De Pourck haar hebben geschopt tussen haar benen waardoor ze ernstige bloedingen had. Twee weken later stelt de spoedarts de verwondingen vast met arbeidsongeschiktheid als gevolg.

In zijn verhoor bij de politie verklaarde De Pourck dat hij razend was geworden, omdat Kimberley L. hem had bedrogen met haar ex. “Ik heb haar een klap in het gezicht gegeven om aan te tonen dat overspel een klap in het gezicht is. Vervolgens kwam het tot duw- en trekwerk waarbij ze mij bij mijn kloten vastnam en die 90 graden draaide”, verklaarde De Pourck.

De rechtbank besliste in het voordeel van Kimberley L. De Pourck werd veroordeeld tot een jaar cel met uitstel en een geldboete van 800 euro met uitstel. “Agressie is nooit een antwoord, wat het probleem binnen de relatie ook mag zijn”, aldus het vonnis.

Op het moment van de uitspraak was alles weer koek en ei tussen het koppel. Kimberley L. vergezelde Sam De Pourck zelfs naar het justitiepaleis om de uitspraak te aanhoren.

Volgens zijn vrienden was het geweld in de relatie niet afkomstig van één kant. “Ik kan niet aanvaarden dat Sam als vrouwenmishandelaar wordt afgeschilderd”, zegt zijn vriend Jonas Uytterhaeghe. “Dat was hij niet. Kimberley bedroog hem aan de lopende band en eiste dat Sam het hele huishouden deed. Als hij niet deed wat ze vroeg, ontplofte ze. Ik heb haar verschillende keren zwaar zien uithalen. Maar na die veroordeling durfde Sam niets meer te doen. Hij wilde ook niet weggaan, uit liefde voor zijn zoontje.”

Tikkende tijdbom

Ook de relatie tussen Dimitri Van Den Borre en Louise B. was er geen van tederheid en innige gesprekken. Het stel leerde elkaar vier jaar geleden kennen. Ze gingen samenwonen in Brugge, kregen in korte tijd twee kinderen en gingen dan uit elkaar. “Dimitri bleef met niets achter, en raakte op de dool”, vertelt Yannick Huijbrechts, die getrouwd is met een nicht van het slachtoffer.

Van Den Borre was een tijdje dakloos. In maart kreeg hij een appartement in Burcht toegewezen via het OCMW. “En ineens stond Louise weer bij hem aan de deur”, vertelt Yannick Huijbrechts. “Wij vonden dat geen goed idee. We waren bang dat ze hem weer naar beneden zou halen.”

De kinderen waren volgens de familie van het slachtoffer dan al geplaatst door de jeugdrechter. Louise B. heeft twee correctionele veroordelingen, voor slagen van minderjarigen en voor diefstal. Over het strafregister van Dimitri Van Den Borre kregen we geen inlichtingen, maar in Het Laatste Nieuws getuigde een ex-vriendin van de man dat Van Den Borre heel gewelddadig uit de hoek kon komen. “Hij was een tikkende tijdbom. Vroeg of laat moest het eens mislopen”, zei ze in de krant.

Bij mannelijke daders van partnergeweld is het motief voor dat geweld vaak te vinden in jaloezie en bezitterigheid. Een nakende relatiebreuk kan een belangrijke trigger zijn. “Jaloezie is ook een factor die we bij vrouwelijke daders zien”, zegt de criminoloog. “Maar ook zelfverdediging en weerwraak kunnen een rol spelen.”

Onder invloed van de feministische beweging werden vrouwelijke moorden een tijdlang uitsluitend verklaard door een theorie van zelfbescherming. “Pas als het leven van een vrouw bedreigd wordt, gaat ze haar partner doden: dat is heel lang het argument geweest van een feministische stroming”, zegt Emma Jaspaert. “Uiteraard is dat soms het geval, maar het is intussen toch wat achterhaald. Het is echt een samenspel van verschillende factoren.”

Het onderzoek naar de dood van Sam De Pourck lijkt de these van zelfverdediging in ieder geval tegen te spreken. Hij kreeg een messteek in de rug, wat zelfverdediging weinig plausibel maakt.

Voorlopig werden de feiten in Gent als doodslag gekwalificeerd. Getuigen verklaarden dat er die avond een zware ruzie was, die zou geëscaleerd zijn in een steekpartij.

Ook in Burcht was er sprake van een zware ruzie. Buren hoorden op maandagavond geroep en getier in het appartement. “Ik wist niet wat er gebeurde, maar wel dat het niet pluis was”, getuigt een onderbuurvrouw.

Is dodelijk partnergeweld door vrouwen vaker een impuls dan een geplande moord? “Elke zaak is anders”, zegt Emma Jaspaert. “Niet elke partnermoord is beredeneerd, soms is er ook sprake van impulsiviteit. Dat zie je ook in de keuze van het wapen.”

Zowel in Hoboken, Burcht als in Gent, gebruikte de dader een mes. Dat is geen toeval. In Nederland werd al uitgebreid onderzoek gedaan naar wapengebruik bij partnerdodingen: een scherp voorwerp zoals een mes of een schaar blijkt het meest gebruikte wapen, daarna volgt verwurging. “Een mes is een wapen dat je bij een impulsieve daad zo uit de keuken haalt. Het is heel makkelijk beschikbaar”, zegt Emma Jaspaert.

In films is vaak sprake van vrouwelijke gifmengers die een plan beramen om hun man te doden, maar in realiteit komt dat minder vaak voor.

In Tongeren stond elf jaar geleden de toen 47-jarige Marie-Josée Vandenbosch terecht voor de dubbele moordpoging door vergiftiging op haar 51-jarige man en voor moord door wurging op 6 oktober 2009. Vandenbosch, die al heel haar volwassen leven buitenechtelijke relaties had, zag een nieuwe toekomst met haar minnaar uit Bree, maar haar man vormde een obstakel in de weg naar een nieuw leven. Op 6 oktober 2009 drogeerde ze hem met een cocktail van slaappillen en verstikte hem daarna met een plastic zak. De gifmengster uit Borgloon werd uiteindelijk tot dertig jaar cel veroordeeld.

Persoonlijkheidsstoornis

Volgens David Slootmaekers, die een lotgenotengroep van mannelijke slachtoffers van partnergeweld begeleidt bij Veilig Huis Rivierenland (vroeger Family Justice Center), komt partnergeweld tegen mannen voor in alle gelederen van de maatschappij. “Van artsen tot dokwerkers, in onze lotgenotengroep zitten mannen met allerlei achtergronden”, zegt hij.

Toch valt het op dat de drie partnerdodingen vorige maand zich aan de rand van de maatschappij afspeelden. “Je begeeft je op glad ijs als je daar een rode draad in wil zien”, zegt Emma Jaspaert. “We weten dat een aantal sociaal-­demografische factoren iets vaker terugkomen bij vrouwelijke daders van partnergweld. Zo zijn alcohol en drugs versterkende factoren, net zoals een partner die kinderen heeft uit een eer­dere relatie en werkloosheid bij vrouwelijke ­daders. Maar al die zaken spelen net te weinig om er grote conclusies aan te verbinden.”

Ook psychiatrische problemen en een traumatische voorgeschiedenis kunnen een rol spelen bij partnergeweld.

Dat is allicht het geval bij de partnerdoding in Hoboken. Ook Louise B. zou volgens betrokkenen mentale problemen hebben gehad. Kimberley L. zou volgens verschillende bronnen dan weer met borderline kampen. De voorbije jaren werd ze daarvoor ook herhaaldelijk en voor langere periodes opgenomen in een psychiatrische instelling. “Het verder onderzoek zal uitwijzen in hoeverre die persoonlijkheidsstoornis een rol heeft gespeeld”, zegt haar advocaat Thierry Goffart.

Drie jaar geleden vond voor het assisenhof in Gent het veelbesproken assisenproces over de B&B-moord plaats. Christel Troffaes (60), uitbaatster van een luxueuze B&B in Zottegem, stak in 2019 haar man dood met een mes.

Het Openbaar Ministerie vroeg achttien jaar cel, maar de jury gaf haar een relatief milde straf van tien jaar omdat rekening werd gehouden met een aantal verzachtende omstandigheden, zoals alcoholmisbruik en fysiek partner­geweld door haar man.

In dit dossier had de jury grondige redenen om die lichtere straf toe te staan. Maar in het algemeen blijkt uit onderzoek dat vrouwen in het strafrecht milder bestraft worden dan mannen. “In juryrechtspraak wordt ook vaker ontoerekeningvatbaarheid aangenomen”, zegt Emma Jaspaert. “Men werpt vaker psychische problemen en kwetsbaarheid op.”

Er is niet alleen weerstand tegen om vrouwen als dader te zien, het is blijkbaar ook lastig om mannen als slachtoffer te zien. Een student journalistiek filmde in 2016 voor haar afstudeerproject de reacties op partnergeweld met een verborgen camera in de Veldstraat en op de ­Korenmarkt in Gent.

Ze liet een ‘koppel’ ruzie maken. De eerste keer sloeg de man op de vrouw, de tweede keer werden de rollen omgekeerd. Terwijl het publiek wel ingreep wanneer de vrouw klappen kreeg, werd er zelfs geglimlacht wanneer de vrouw de klappen uitdeelde.

In Londen deed het Britse ManKind Initiative, dat opkomt voor mannelijke slachtoffers van huiselijk geweld, twee jaar eerder een gelijkaardig experiment. Ook in deze bewustmakings­campagne grepen de getuigen niet in wanneer de agressor ­vrouwelijk was.

Stille dood

“Het taboe rond geweld op mannen blijft groot”, zegt David Slootmaekers van Veilig Huis Rivierenland. “Heel veel van onze mannen hebben meegemaakt dat ze als agressor door de politie in de boeien zijn geslagen. Het duurt vaak een hele tijd voor erkend wordt dat er een andere dynamiek is.

“Het is een verhaal van ongeloof. Ook door de mannen zelf, die vaak veel tijd nodig hebben om zich als slachtoffer te zien. We weten dat vrouwen pas na twintig of dertig keer naar de politie stappen. Bij mannen is dat nog later.”

Mannelijke slachtoffers van huiselijk geweld zijn een groep die voor hulpverleners erg moeilijk te bereiken is. Mannenklap, een initiatief van de Stad Leuven dat een aanspreekpunt wilde zijn voor mannen die geconfronteerd worden met geweld in hun relatie, is enkele jaren na de oprichting in 2016 een stille dood gestorven.

In 2016 werd in ons land een vluchthuis voor mannen opgericht. Het Sam Huis maakt deel uit van CAW Boom Mechelen Lier en biedt opvang op een geheim adres in de buurt, maar in de praktijk werd er zelden gebruik van gemaakt. Momenteel wordt daarom geëvalueerd hoe en of het Sam Huis kan voortbestaan.

Vlaanderen verdubbelde eind vorig jaar wel het aantal Veilige Huizen waar multidisciplinair wordt samengewerkt in de strijd tegen intrafamiliaal geweld. “Daar kunnen uiteraard ook mannelijke slachtoffers terecht”, zegt David Slootmaekers. “Het is zo belangrijk dat mensen hiermee naar buiten komen. Zo kunnen we er iets aan doen, en kunnen dodelijke slachtoffers hopelijk vermeden worden.”