De rechters aan het Hof bogen zich over de vraag van een aantal Schotse politici of het VK behalve een ‘deal’ of een ‘no deal’ met betrekking tot de brexit, ook de optie heeft om het hele proces te annuleren en gewoon EU-lid te blijven. Dat kan wel degelijk, besliste het Hof maandag.

Artikel 50

Wanneer een lidstaat de EU wil verlaten, moet het op basis van artikel 50 van het Europees verdrag de EU van die intentie op de hoogte brengen. Dat is precies wat de Britse regering op 29 maart 2017 heeft gedaan. Vervolgens krijgen de vertrekkende lidstaat en de EU twee jaar de tijd om een akkoord te sluiten over de vertrekvoorwaarden. Vandaar dat de datum van de brexit vastligt op 29 maart 2019. Als alle EU-landen daar unaniem mee instemmen, kan de termijn wel worden verlengd. Wat artikel 50 in het midden laat, is of - en hoe - het land dat de EU wil verlaten kan beslissen om het hele proces stop te zetten.

Door duidelijk te maken dat (in dit geval) het Verenigd Koninkrijk die beslissing eenzijdig kan nemen en dus de overige EU-landen niet moet raadplegen, schept het Hof van Justitie een belangrijk precedent. Artikel 50 geeft elk EU-land de vrijheid soeverein te beslissen de EU te verlaten, als het van mening verandert kan het dan ook niet gedwongen worden alsnog uit de EU te stappen, argumenteren de rechters van het Hof in Luxemburg.

Eén dag voor de belangrijke stemming in het Lagerhuis over het brexit-akkoord dat premier Theresa May met de EU gesloten heeft, biedt het arrest het voordeel van de duidelijkheid. Als dat akkoord (zoals verwacht) verworpen wordt en in de nasleep ervan de eventuele annulering van het hele brexit-proces op tafel komt te liggen, dan weten de Britse politici nu dat ze de andere EU-landen niet hoeven te raadplegen om die beslissing te nemen.

Met hun arrest volgen de rechters de advocaat-generaal van het Hof, die vorige dinsdag al oordeelde dat Londen eenzijdig de brexit moet kunnen stoppen. Maar in het arrest wordt de conclusie van de advocaat-generaal wel op een belangrijk punt gewijzigd. De rechters zeggen namelijk dat de beslissing om ‘artikel 50’ te annuleren ook genomen kan worden tijdens een verlenging van de voorziene termijn van twee jaar. Mocht het akkoord van May sneuvelen in het Lagerhuis en er uiteindelijk beslist worden om een tweede referendum te organiseren waarbij ‘remain’ een van de opties is, dan kan de brexit nog gestopt worden als de Britse bevolking zou beslissen in de EU te blijven. Het arrest biedt nu de tijd en de ruimte om zo’n referendum te organiseren. Dat hoeft dus niet per se voor 29 maart te gebeuren. Dat is voorlopig allemaal hypothese, maar in de huidige omstandigheden valt een tweede referendum niet uit te sluiten.

Voorwaarden

Een ander, niet onbelangrijk gevolg van het arrest is dat een lidstaat die beslist zijn geplande exit uit de EU te schrappen, terugvalt op zijn bestaande lidmaatschapsvoorwaarden. Dat betekent de facto dat een land artikel 50 niet kan inroepen om betere voorwaarden af te dwingen. De advocaten van de Europese instellingen hadden daar tijdens een hoorzitting voor het Hof voor gewaarschuwd. Zij argumenteerden daarom dat een lidstaat zijn vertrek uit de EU niet eenzijdig kan stopzetten. De rechters gaan in die redenering niet mee, maar verhinderen met hun arrest wel het misbruiken van artikel 50.

Eén dag voor de belangrijke stemming in het Lagerhuis over het Brexit-akkoord dat premier Theresa May met de EU gesloten heeft, biedt het arrest het voordeel van de duidelijkheid. Als dat akkoord (zoals verwacht) verworpen wordt en in de nasleep ervan het annuleren van het hele brexit-proces op tafel komt te liggen, dan weten de Britse politici nu dat ze de andere EU-landen niet hoeven te raadplegen om die beslissing te nemen.