Patrick Loobuyck over gesluierde Barbie: "Ze zal de hoofddoek niet promoten, hooguit normaliseren"
De echte van Mattel draagt weldra ook een hoofddoek. Barbie streeft zo naar een realistischer beeld van vrouwen. "Mooi zo", vindt moraalfilosoof Patrick Loobuyck. "Maar moet iedereen die poppetjes maakt nu met een sluier komen? Nee."
Brede glimlach, donkere huid, en een hoofddoek om. Eind volgend jaar ligt de gesluierde Barbie in de rekken. De pop verschijnt in de ‘Shero’-lijn, een reeks over vrouwelijke rolmodellen. Ze is geïnspireerd op de olympische schermster Ibtihaj Muhammad. De Amerikaanse atlete raakte bekend nadat ze vorig jaar op de Spelen gehoofddoekt een medaille aan haar degen had geregen. Succesvol, geliefd en gekroond. Iemand die uitblinkt in wat ze doet en die ook andere vrouwen wil emanciperen.
Maar ook: iemand die niet vrij was om zelf haar sport te kiezen. Dat deden haar ouders, bekeerd tot de islam. Schermen, helemaal bedekt, dát moest ze doen. Een zwemster zou ze nooit worden. “Dat neemt niet weg dat ze nu een rolmodel is”, stelt moraalfilosoof Patrick Loobuyck (UAntwerpen/UGent). “Maar als je die achtergrond kent, dan zit daar toch iets wrangs aan. Precies die dubbelzinnigheid zie je ook bij de hoofddoek.”
Mattel wil met de gesluierde Barbie een ‘realistischer beeld van vrouwen tonen’. Juicht u dat toe?
Patrick Loobuyck: “Het is alleen maar goed dat minderheidsgroepen in onze media én in onze producten zichtbaarder worden. Als grote bedrijven daarop inspelen, juich ik dat absoluut toe. Daar zit natuurlijk een commerciële logica achter. Zo heb je momenteel een hele etnomarketing rond de islam: de halalindustrie, reisbureaus met halalvoeding. Dat is een niche waar we het laatste nog niet van hebben gezien. Nu is ongeveer een vierde van de wereldbevolking moslim, maar tegen 2050 à 2060 is dat een derde. Logisch dus dat marketeers hierop springen.
'Barbie zorgt ervoor dat een minderheidsgroep zich identificeert met de samenleving. Wat tenslotte toch de bedoeling is van integratie'
“Los daarvan speelt de nieuwe Barbie ook in op de erkenningslogica. Ze zorgt ervoor dat een minderheidsgroep zich identificeert met de samenleving. Wat tenslotte toch de bedoeling is van integratie. Want integratie betekent niet zozeer dat mensen zich cultureel aanpassen – en die hoofddoek laten vallen. Maar wel dat ze voelen: wij tellen echt mee en staan op gelijke voet.”
Door een pop te lanceren naar het evenbeeld van een bekende moslima ‘ontmijnen ze bij Mattel wel een beetje de hoofddoekenkwestie’, vindt u. Hoezo?
“Het is anders dan wanneer ze zomaar out of the blue met een Barbie met hoofddoek zouden komen. Dat zou iets moeilijker liggen. In die zin hebben ze het handig gespeeld; ze kunnen zich verstoppen achter het concept van hun ‘Shero’-reeks. Want nu gaat het echt om een dame voor wie heel wat Amerikanen respect hebben. Een vrouw die een olympische medaille heeft binnengehaald. En oké, ze draagt een hoofddoek. Daar kan Mattel toch niets aan veranderen? Snap je? (glimlacht)
“Trouwens, dat zou pas triest zijn: dat ze die vrouw eren met een pop, maar dan zonder hoofddoek. Of dat ze haar bewust níét in de bloemetjes zetten, puur omdat ze een hidjab draagt.”
Eerder, in 1968 en 1980, kreeg Barbie een Afro-Amerikaans en een hispanic zusje. Met de gesluierde versie komt er nu ook religieuze diversiteit. Moet speelgoed zich wel met godsdienst inlaten?
“Waarom niet, hè? Als je bedenkt hoeveel moslimkinderen je zo het signaal zou kunnen geven: jullie horen erbij. Dat is uiteindelijk toch de boodschap die je wil meegeven.
'De hoofddoek blijft een dubbelzinnig, verkeerd gekozen symbool om je als feministe aan te linken. Zeker als je ziet hoeveel vrouwen er zich binnen de islam nog tegen afzetten'
“Het enige probleem is dat de hoofddoek zo’n ‘lastig’ symbool is, door zijn ambivalente betekenis. Hij stamt uit een conservatieve traditie waarin hij als vrouwonvriendelijk wordt gebruikt. Vrouwonderdrukkend zelfs. Vanuit de idee dat vrouwen zich moeten bedekken voor mannen. Een lichaamscultuur die wij hier in het Westen problematisch vinden, en waartegen ook moslims zelf strijd voeren. Kijk maar naar Iran, waar mannen zich tegenwoordig laten fotograferen met hoofddoek en vrouwen de straat op komen zonder. Om zo het beleid te triggeren.”
Tegelijk, en dat maakt het symbool zo ‘dubbel’, ziet u hier zelfs feministes met een hoofddoek.
“In het Westen stellen we inderdaad vast dat nogal wat dames hun hoofddoek dragen als een statement, een identity marker. En dus niet per se omdat hun man dat wil. Het zijn vrouwen die zich bewust worden van hun levensbeschouwelijke identiteit. Dat kun je dan weer zien als een progressieve gedachte: opkomen voor jezelf, strijden voor godsdienstvrijheid.
“Op dat vlak heeft de hoofddoek dus een hele betekenisverschuiving ondergaan: van onderdrukking naar opkomen voor gelijkheid. Kortom: pin je de hoofddoek enkel vast op de conservatieve traditie, dan hou je te weinig rekening met wat de zelfbewuste, gesluierde moslima’s echt denken.
“Anderzijds: de hoofddoek blijft een dubbelzinnig, verkeerd gekozen symbool om je als feministe aan te linken. Zeker als je ziet hoeveel vrouwen er zich binnen de islam nog tegen afzetten.”
'In West-Europa ligt het aantal moslims op 7 procent. Maar laat sommige Vlamingen, die in hun parochie nog nooit een moslim gezien hebben, een gok wagen en ze gaan ongegeneerd tot 45 procent'
Op Facebook kwamen er al negatieve reacties: ‘Moet Mattel nu echt de hoofddoek promoten?’ ‘Pure propaganda.’
“Barbie zal de hoofddoek niet promoten, hooguit normaliseren. Wie daar niet tegen kan, moet er maar aan wennen. De hoofddoek is nu eenmaal deel van de samenleving. Je ziet er op de catwalk, op tv. Maar je hebt een groep mensen, vooral ter rechterzijde, die in een culturele kramp zitten. Zij grijpen alles aan als een teken van onderwerping aan de islam. Van soumission, zoals in de roman van Michel Houellebecq. Daarin voorspelt de auteur dat in 2022 de moslimbroeders de Franse presidentsverkiezingen winnen. Ook bij ons zien velen overal complotten: ‘Zie je wel dat we aan het islamiseren zijn.’
“In West-Europa ligt het aantal moslims op 7 procent. Maar laat sommige Vlamingen, die in hun parochie nog nooit een moslim gezien hebben, een gok wagen en ze gaan ongegeneerd tot 45 procent. Dat aantal wordt dus systematisch overschat. Precies omdat dat complotdenken voortdurend wordt gevoed. ‘Moeten we nu ook al moskeeën bouwen? Soumission!’ ‘Een kerkhof waar je kunt kiezen in welke windrichting je begraven ligt? Onderwerping!’ ‘Barbie met hoofddoek? Zie je wel, ze gaan de boel hier overnemen!’
“Tuurlijk, we moeten als liberale democratie de hakken in het zand zetten. Er zijn dingen die niet kunnen, zoals vanuit salafistische hoek. Daar moeten we tegen optreden. Maar nu worden al te veel zaken gekaderd vanuit onderwerping. Ook daar moeten we alert voor zijn.”
'Omdat de Barbie een bekend rolmodel voorstelt, zal ze ook wel bij andersgelovigen ingang vinden. Maar ik kan me voorstellen dat er ouders zijn die zeggen: ‘Die komt er bij ons niet in''
Mattel is niet van de kleinste. Moet Studio 100, dat bij ons zoveel kinderen bereikt, ook met een gesluierd figuurtje komen?
“Als ze dat doen, dan is dat meegenomen. Herinner je je de zoektocht naar de nieuwe K3? Toen was er een moslimmeisje redelijk ver geraakt. Het dubbele was: zij werd overal meteen aangesproken op haar roots en religie. Dat toont dat we er nog niet zijn, dat het nog altijd exotisch is.”
Of neem nu Duplo. Zij hebben al gekleurde figuurtjes. Misschien een extra blokje als hoofddoek?
“Dan zou je ook een blanke vrouw een hoofddoek kunnen opzetten. Dat is pas spielerei met identiteit. (glimlacht) Kijk, ik juich zeker toe dat speelgoedfabrikanten diversiteit zichtbaar maken. Geen discussie daarover. Maar de hoofddoek blijft moeilijk. Kun je de sluier daardoor gaan normaliseren? Prima. Maar anderzijds: verdonkeremaan je dan niet dat dit symbool wel degelijk uit een problematische context komt? En dat er nog altijd vrouwen in deze wereld aan het strijden zijn om van die hoofddoek af te raken? Dat mogen we dan weer niet bagatelliseren door het in ons spel op te nemen.
“Dus om nu te zeggen: iedereen die poppetjes maakt, moet met een hoofddoek komen? Nee.”
Kan de nieuwe Barbie ons alvast toleranter maken?
“Dat is moeilijk te meten, maar als ze diversiteit normaliseert, dan gaan sommigen er minder problemen van maken. Mattel zou dit ook niet op de markt brengen, wetende dat ze compleet afgebrand gaan worden. Omdat de Barbie een bekend rolmodel voorstelt, zal ze ook wel bij andersgelovigen ingang vinden. Maar ik kan me voorstellen dat er ouders zijn die zeggen: ‘Die komt er bij ons niet in.’”