Er zijn vrouwen die beweren dat hoge hakken lekker zitten. Dat ze die zelfs binnenshuis dragen, ook al omdat die hakken hun kuitspieren zo verkort hebben, dat plat minder goed loopt – niet dat dat verder een probleem is, hahaha.

De waarheid is, weet iedere vrouw die ze heeft gedragen, dat hoge hakken doorgaans buitengewoon oncomfortabel zijn. De eerste uren gaat het nog, maar dan komt onvermijdelijk het doffe gevoel onder de bal van de voet, dat op den duur kan overgaan in een misselijkmakende pijn. Dan zijn er de tegen elkaar gedrukte tenen, de druk op de knieën, de angst om van een trap te vallen, het zo over straatstenen manoeuvreren dat de hakken er niet tussen raken en onherstelbaar beschadigen, het noodgedwongen langzame lopen (iets waarover Christian Louboutin, de man achter de beroemde hooggehakte schoenen met de rode zolen ooit zei: ‘Dan heeft een man meer tijd om naar een vrouw te kijken.’). En, na tientallen jaren, mogelijk pijnlijke vergroeiingen aan de voet en rugklachten.

In die zin waren de afgelopen jaren een verademing. Zelden hebben wij, vrouwen, ons zo comfortabel voortbewogen als in deze hoogtijdagen van de platte schoen – van de sandaal, brogue, loafer, maar vooral van de sneaker. Moeiteloos trokken we een sprintje om de trein te halen, soepel renden we trappen op en af, stevig stonden we te wachten aan de kassa, pijnloos kwamen we thuis na een avondje dansen.

Dat sneakers veranderd waren van schoenen die je aandeed als je het niet langer volhield op je hakken in begerenswaardige modestatements, werd goed duidelijk bij de haute-coutureshow van Chanel in januari 2014. Alle modellen droegen sneakers onder hun kostbare jurken. Ook bijna elk ander modemerk liet ze sindsdien zien op de catwalk. Prijzen van 750 euro zijn geen uitzondering meer.

Maar er zou zomaar een omslag kunnen komen. Al is de sneaker in het straatbeeld nog alomtegenwoordig, streetwear is op zijn retour. Bovendien zijn sneakers de afgelopen tijd zo extreem van vorm en decoratie geworden dat de vermoeidheid een beetje begint toe te slaan. Zowel in de mannen- als in de vrouwenmodeshows voor komend najaar overheerste een klassiekere, elegantere stijl, met bijpassend schoeisel – in het geval van de vrouwenmode vaak met een pittige hak eronder. Natuurlijk zijn er genoeg nette platte schoenen voor vrouwen. Maar als de mode omslaat, gaat dat vaak radicaal.

Er zijn vrouwen die hoge hakken de afgelopen jaren trouw zijn gebleven. Vaak heeft dat te maken met hun werk. Vrouwen met hoge functies in het bedrijfsleven zijn hakken blijven dragen. Koninginnen en prinsessen. Nieuwslezers – als ze in beeld zijn, tenminste, maar dan dragen ze ook wel heel hoge hakken.

Van de Amerikaanse journaliste en schrijfster Summer Brennan verscheen onlangs het boek High Heel, een beknopte cultuurhistorische studie naar het waarom van de hoge hak. Brennan droeg zelf dagelijks hoge hakken toen ze bij de Verenigde Naties werkte en ze er net zo verzorgd, vrouwelijk en professioneel wilde uitzien als de andere vrouwen die er werkten. ‘Zelfs als lange vrouw’, schrijft ze, ‘bestond ik met hoge hakken op een manier waarop ik niet bestond als ik platte schoenen droeg.’

Pumps met hoge hakken, zegt Hanna Suurland, de styliste van Annechien Steenhuizen, Simone Weimans en Dionne Stax, ‘zijn stylish en zakelijk en komen galant over op beeld. Als je een nieuwsprogramma voor de NOS presenteert, wil je netjes overkomen.’

De fallische vrouw

Het is wonderlijk dat iets dat geldt als zakelijk en representatief – volgens Brennan is de pump voor de werkende vrouw wat de das is voor de werkende man – tegelijkertijd zo erotisch geladen is. Zelden zie je een stripper of prostituee met een bescheiden hakje. Het zijn niet alleen de hakken zelf, maar ook wat hooggehakte schoenen met een lichaam doen: benen lijken langer, de borst gaat naar voren en de kont naar achteren, een vrouw loopt als vanzelf rechter. De voeten worden gedwongen in de verticale houding die ze volgens seksonderzoeker Alfred Kinsey ook aannemen als een vrouw opgewonden is: ‘De hele voet kan worden uitgestrekt tot die de lijn volgt van de rest van het been.’ Voor schoenfetisjisten is een vrouw op hoge hakken, aldus modehistorica Valerie Steele, auteur van het boek Shoes: A Lexicon of Style (1998), ‘een fallische vrouw’, die ‘de macht heeft over haar onderdanige man en hem zelfs kan penetreren’. Het is dan ook soms een dunne lijn tussen representatief en ongepast, zoals Melania Trump merkte toen ze in augustus 2017 met een paar zeer hoge stiletto’s in het vliegtuig stapte om het door orkaan Harvey getroffen Texas te bezoeken.

Hoge hakken gelden pas relatief kort als het toppunt van vrouwelijkheid. In de zeventiende eeuw werden ze ook nog gedragen door mannen. De allereerste hakkendragers waren, ver voor de jaartelling, waarschijnlijk ook mannen, schrijft journaliste Linda O’Keeffe in haar bestseller Shoes (1996), al deden die dat uit praktische overwegingen: Egyptische slagers, die op die manier boven het slachtafval bleven, of ruiters uit Mongolië, die dankzij de hakken steviger in de stijgbeugels zaten. In de jaren vijftig van de vorige eeuw plaatste ontwerper Roger Vivier ijzeren staven in hakken, waardoor ze verder de hoogte in konden zonder te breken. Hij was niet de eerste die het deed, maar zijn ontwerpen voor Dior betekenden de doorbraak van de stiletto, die sindsdien met regelmaat terugkeert in de mode.

Vlak voor de sneakerrage waren hakken hoger dan ooit, dankzij plateaus onder het voetgedeelte. Die jaren waren ook het hoogtepunt van de hogehakkenrage: een afbeelding van een pump gold als het symbool voor moderne vrouwelijkheid, er werden ludieke hardloopwedstrijden georganiseerd voor vrouwen op hoge hakken, en het was, in navolging van Sex and the City-hoofdpersoon Carrie Bradshaw, bon ton om te verkondigen dat je schoenverslaafd was – en dan ging het nooit om praktische schoenen.

De mythe blijft in stand

Dikwijls wordt gezegd dat hooggehakte schoenen van dure merken comfortabeler zijn dan die van goedkope – een leugen, volgers Bennan. Weliswaar worden dure schoenen zorgvuldiger geconstrueerd, maar na een paar uur lopen ook die niet meer prettig. Omdat zo weinig vrouwen zich die schoenen kunnen veroorloven, kan de mythe in stand blijven.

‘Elk paar ondraaglijke hakken’, stelde schrijfster en dichteres Mary Karr in 2016 in een essay in The New Yorker, ‘stuurt een boodschap van subtiel masochisme uit: ‘Ik ben niet alleen een vrouw die een pak op haar billen kan hebben – om je aandacht te trekken, geef ik mezelf er ook een.’ Op het filmfestival van Cannes protesteerde actrice Kristen Stewart vorig jaar nog tegen de regel dat alle vrouwelijke bezoekers hakken dienden te dragen, door op de rode loper demonstratief haar zwarte pumps uit te doen.

‘Een vrouw in beweging’, aldus Brennan in High Heel, ‘wordt al lang gezien als een probleem.’ Ze signaleert het in de Griekse mythologie en in sprookjes – de kleine zeemeermin betaalde een hoge prijs om te kunnen lopen. Als schoenen een rol spelen in sprookjes geven ze mannen meer kracht, voor vrouwen hebben ze doorgaans een morele betekenis. Het meisje dat op rode schoentjes wil dansen, krijgt die niet meer onder controle. Wie met de prins wil trouwen, moet het kleine glazen muiltje passen.

In China was het lang de gewoonte meisjesvoeten in te binden zodat ze piepklein zouden blijven. Zelfs in taal is er wantrouwen tegen mobiele vrouwen: het Engelse woord ‘tramp’ betekent wandelen, als het een werkwoord is. Als een man een tramp wordt genoemd, is hij een zwerver. Een vrouwelijke tramp is een prostituee, net als een streetwalker.

Hoge hakken zorgen ervoor dat een vrouw minder makkelijk beweegt, maar door de erotische uitstraling ervan – Fuck me-shoes is een uitdrukking die wel eens wordt gebruikt voor sexy schoeisel – is haar loop in de ogen van sommigen beladen. Brennan haalt een uitspraak aan van zangeres Chrissie Hynde uit het pre-#MeToo jaar 2015. ‘Als je een verkrachter niet wilt uitdagen’, zei ze in een interview met de Sunday Times, ‘draag dan geen hoge hakken waardoor je niet van hem kunt wegrennen… Als je iets aanhebt dat zegt “Kom hier en pak me”, dan kun je er maar beter voor zorgen dat je goed kunt lopen.’ Het is een uitspraak waar Brennan haar niet mee weg laat komen. ‘Een vrouw wordt niet verkracht omdat ze niet voorzichtig genoeg is, maar omdat iemand haar verkracht’, is de quote van de feministische schrijver Jessica Valenti die ze ertegenover zet.

Beperkt in hun bewegingsvrijheid

Vrouwen hebben de afgelopen honderd jaar een enorme afstand afgelegd, en toch laten zij zich keer op keer in hun bewegingsvrijheid beperken door hun schoenen. Vanwege mode, ijdelheid, de wens sexy en aantrekkelijk te zijn en misschien wel serieus genomen te worden of wie weet, omdat het ondanks alle ongemak soms toch ook best lekker is om klikklakkend over straat te gaan.

Begin dit jaar kocht ik een paar kanariegele pumps met een enkelbandje, puntige neus en naaldhak. Ze flatteren mijn onderbenen op een manier die ik de laatste jaren, toen ik voornamelijk sneakers, platte slippers en laarzen met brede hakken droeg, niet meer heb gezien. En met een hak van acht centimeter zijn ze niet eens écht hoog.

Ik heb ze nog niet aangehad.

Hoe hoog mag een hak zijn?Veel vrouwen houden een grens van 9 centimeter aan, en dat is ook de hoogte die de Nederlandse schoenontwerper Jan Jansen noemt: ‘Als het hoger wordt, krijg je geknikte knieën.’Volgens de Franse schoenontwerper Christian Louboutin is een hoogte tot 10 centimeter goed te doen. ‘Dat kan ook een schoen zijn met een hak van 12 centimeter en een plateau van 2,’ zei hij vorig jaar tegen NRC. ‘Daarboven wordt het meer een uitdaging.’ Niettemin heeft Louboutin schoenen met hakken van twaalf centimeter in de collectie, zonder plateau.Een plateau maakt een schoen overigens niet per se comfortabeler: de zool wordt er stijver van, en je kunt er sneller je evenwicht mee verliezen. Wel is een dikke hak stabieler dan een dunne.Louboutin is lang niet de enige ontwerper die boven de 10 centimeter gaat. Ook de damesschoenen van bijvoorbeeld Dries Van Noten, niet bepaald een ontwerper die bekendstaat om zijn geseksualiseerde vrouwbeeld, halen wel eens de 11 centimeter.