Hoe moeilijk is het om samenwerkingen tussen Vlaamse en Israëlische universiteiten te verbreken? "Zomaar uit lopend project stappen is contractbreuk"

Over de hele wereld demonstreren studenten tegen het Israëlische geweld in de Gazastrook. Het verzet van de pro-Palestijnse studentenprotesten heeft ondertussen ook Vlaamse universiteiten bereikt. Aan de UGent zijn er al plannen om, net zoals in de Verenigde Staten, universiteitsgebouwen te bezetten om de banden tussen de universiteit en de Israëlische instellingen aan te klagen. 

Maar welke samenwerkingen zijn er tussen Vlaamse en Israëlische universiteiten? En kan je die zomaar verbreken? Volgens Jan Danckaert, rector van de Vrije Universiteit Brussel en sinds vorig jaar voorzitter van de Vlaamse Interuniversitaire Raad (VLIR), is de context van die samenwerkingen in ons land anders dan in de VS. 

Er zijn 2 types samenwerkingen, legt hij uit in onze podcast 'Het Kwartier'. "Er zijn samenwerkingen in het kader van Erasmus, waarbij studenten een paar maanden of jaren aan een buitenlandse instelling doorbrengen. Die projecten worden met Vlaamse en Europese middelen gefinancierd." 

"Daarnaast zijn er ook onderzoekssamenwerkingen die meestal gefinancierd worden door Horizon Europe, een programma waarmee de Europese Unie onderzoek financiert. Onderzoeksploegen van de universiteiten en privébedrijven kunnen elkaar daarin vinden om rond een bepaald thema kritisch onderzoek te verrichten."

Volgens Danckaert is het aantal samenwerkingen tussen Vlaamse en Israëlische instellingen beperkt. "Het gaat over een handvol projecten gericht op wetenschappelijk onderzoek of uitwisseling van studenten of stafmedewerkers."

Ook wat de financiering van de instellingen betreft, is de context van de VS anders dan die in Vlaanderen, aldus Danckaert. "In de VS hangen private universiteiten, en zelfs een aantal semi-private instellingen, af van mecenassen of alumni die grote sommen geld aan de universiteit doneren. Dat systeem kennen we in Vlaanderen niet en is zelfs in de rest van Europa uitzonderlijk aanwezig." 

Studenten en universiteitsmedewerkers die aan Vlaamse universiteiten protesteren tegen samenwerkingen met Israëlische instellingen roepen op tot een academische boycot. Maar zomaar de banden doorknippen met buitenlandse instellingen is niet zo evident, stelt Danckaert. 

"De samenwerking in het kader van een lopend project verbreken is moeilijk. Bij aanvang van een project onderteken je een contract, niet alleen met de andere instellingen, maar ook met de financierders. In onze context is dat vaak de Europese Commissie. Zomaar uit een lopend contract treden, is contractbreuk. En dat heeft gevolgen", zegt Danckaert. "Een lopende samenwerking verbreken is daarom doorgaans niet aan de orde."

"Vanuit VLIR kiezen we niet voor een boycotgerichte aanpak van landen of regio's", zegt Danckaert. "In de plaats daarvan hanteren we sinds 2019 de gezamenlijk uitgewerkte VLIR-mensenrechtentoets waarbij we een aantal aspecten nagaan."

Die toets evalueert de houding en daden van een specifieke partner, niet van het land of het regime in het land waar de instelling of partner is gevestigd. Evaluaties gebeuren project per project. Voorstellen voor nieuwe of hernieuwde samenwerking met mogelijke partners worden steeds voorafgegaan door een mensenrechtentoets, stelt Danckaert. 

"Is het land waar de instelling zich bevindt, verwikkeld in een intern of extern conflict? Welke positie neemt de instelling in tegenover het regime? Is de instelling kritisch? Wat houdt het project in? Kan dat project mogelijk ook militaire toepassingen hebben? Dat zijn slechts enkele elementen die we onder de loep nemen bij de mensenrechtentoets."

"Ethische commissies buigen zich zo over dual use (zowel civiel als militair gebruik, nvdr.), military use (militair gebruik, nvdr.) en misuse (misbruik, nvdr.) van het project. Het is dus goed mogelijk dat er een negatief advies wordt gegeven door een ethische commissie. Ik kan me moeilijk voorstellen dat een rector geneigd zou zijn om in dat geval toch een samenwerkingsakkoord te ondertekenen."

"Het is niet omdat een project gelinkt is aan een Israëlische instelling, dat het meteen geboycot moet worden", zegt Danckaert. "Maar er zal wel zeer nauw op toegekeken worden door de ethische commissie, zeker nu het land in een conflict verwikkeld is."

"We mogen daarnaast niet vergeten dat er in Israël dagelijks betoogd wordt tegen de huidige regering. Ook in de academische sector zijn er heel veel stemmen die kritisch staan ten opzichte van het regime."

Volgens Danckaert is het dan ook perfect mogelijk om een ethische samenwerking te hebben met een Israëlische instelling. "Projecten kunnen ook gericht zijn op bijvoorbeeld onderzoekspreventie van borstkanker, of samenlevingsopbouw en mensrechten." Moeten zulke projecten dan geboycot worden, vraagt Danckaert zich af.