Eén jaar president: maakt Trump de VS nu echt groter en sterker?

“Vanaf vandaag zal het alleen America First zijn”, waarschuwde Donald Trump precies een jaar geleden bij zijn inauguratie. Andere landen “stalen onze bedrijven en vernietigden onze jobs”. En de VS, betoogde hij, verdedigden andere landen terwijl ze de eigen belangen verwaarloosden. “We maakten ze rijk, terwijl onze rijkdom, kracht en vertrouwen verpieterden.” De wereld hapte naar adem. Zeventig jaar lang waren de VS de behoeder geweest van een op regels gebaseerde internationale orde, die vrijheid, democratie en mensenrechten hoog in het vaandel voerde.

De koerswijziging naar protectionisme en isolationisme, die de nieuwe president in zijn kijvende rede aankondigde, klonk dreigend en verontrustend. In Trumps visie is de wereld verwikkeld in een 19de-eeuws alles-of-nietsspel, waarbij de zwakkere onvermijdelijk het onderspit delft. In zo’n wereld zijn andere staten rivalen, Rusland en China op kop. Hij hunkert naar de tijd dat de VS de enige supermacht waren, een positie die zijn voorgangers volgens hem verkwanselden door desastreuze handelsakkoorden, potverterende bondgenoten en eindeloze oorlogen, gevolgd door kostelijke natie-opbouw.

Eén jaar buitenlands beleid van Trump, een analyse in twee vragen.

1. Is de breuk met het verleden werkelijk zo radicaal gebleken?

In stijl en retorica zeker. De beledigingen die de president andere leiders – ook oude bondgenoten – per tweet naar het hoofd heeft geslingerd, vormen inmiddels een beangstigende bloemlezing. Trump voegt meer dan een scheut onzekerheid en onvoorspelbaarheid toe aan Amerika’s buitenlands beleid. Hij blaast voortdurend warm en koud.

Grote accidenten bleven evenwel uit, met dank aan zijn belangrijkste adviseurs. Ze snellen de wereld rond om de brandbommen van hun baas te ontmijnen. Een helse job, te meer omdat ze negen op de tien keren in snelheid worden gepakt door een ochtendlijke tweet. Helemaal zeker dat Trump niet op de atoomknop zal duwen als hij zich gekrenkt zou voelen door de “korte dikke” in Pyongyang, zijn ze evenwel niet. Toen hij ermee dreigde Noord-Korea “totaal te verwoesten”, zag de commandant van US Strategic Command, die het nucleaire arsenaal beheert, zich genoodzaakt de wereld gerust te stellen dat hij nooit een “illegaal bevel” zou uitvoeren.

Trump trapte zijn ambtsperiode af met enkele spectaculaire aankondigingen. Sommige beslissingen, zoals de uitstap uit het Klimaatakkoord van Parijs, zouden vermoedelijk sowieso genomen zijn met een Republikein in het Witte Huis. Of zelfs met een Democraat, in het geval van de hogere NAVO-bijdragen. De Europese lidstaten moesten president Obama vijf jaar geleden in Wales al beloven meer te zullen betalen.

Bij andere beloften – de verhuizing van de Amerikaanse ambassade naar Jeruzalem of de verbreking van het Iraanse atoom¬akkoord – wisten zijn topadviseurs het deksel op de hogedrukpan te houden. En soms hadden Trumps aankondigingen niet eens zo’n verkeerd effect. Voor de Europeanen vormden ze alvast een aansporing. Zoals de Duitse kanselier Angela Merkel opmerkte: het is tijd om ons lot in eigen handen te nemen.

Tussen de woorden van de president en de daden van zijn regering gaapt niet zelden een diepe tegenstrijdigheid. Zo beloofde hij dat de Amerikaanse troepen naar huis zouden komen. In werkelijkheid zet Trump de oorlogen van zijn voorgangers in Afghanistan en Syrië gewoon voort.

Het terrein waarop Trump het sterkst afwijkt van zijn voorgangers Clinton, Bush en Obama, is handel. Maar ook hier bleek er, althans in het eerste jaar, sprake van veel blaffen, weinig bijten. Zijn beslissing om de VS terug te trekken uit het (nog niet geratificeerde) TPP-handelsakkoord met elf landen rond de Stille Oceaan, was een geopolitieke blunder van formaat. Maar niet alle problemen kunnen hem ten laste worden gelegd. Het Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP) was dood lang voor hij een kruis zette over de onderhandelingen. Van een totale breuk met het oude beleid is in de realiteit zeker geen sprake. De VS onder Trump dienen hun eigen belang, zoals ze altijd hebben gedaan en altijd zullen doen. Alleen wordt die doelstelling niet langer in hooggestemde idealen verpakt. De schade aan de wereldorde blijft, dankzij zijn uitdunnend diplomatenkorps, al bij al beperkt. Maar wat met zijn land?

2. Maakt Trumps aanpak de VS groter en sterker, zoals hij zijn landgenoten voorspiegelde?

Het antwoord is ronduit “neen”. Zijn grillige gedrag en zijn neiging tot isolationisme verzwakken zonder twijfel Amerika’s capaciteit om de wereld te sturen. Sinds het aantreden van Trump kelderde de goedkeuring van Amerika’s leiderschap wereldwijd met 18%, een nooit geziene daling in zo’n korte periode. De VS worden niet meer gezien als de betrouwbare partner die in nood de ander te hulp schiet. Het zal van zijn opvolgers veel tijd en inspanning vergen om dat te herstellen. Trumps strategie om de multilaterale orde te ondermijnen, keert zich tegen de VS. Als Trump de wereld de rug toekeert, organiseert de wereld zich zonder de Amerikanen. “De VS zullen overblijven als een eenzame grootmacht”, zegt de Gentse professor emeritus Rik Coolsaet. “Ze zullen alleen nog op eigen kracht kunnen steunen.”

Toch moet de afkalvende machtspositie niet helemaal ten laste worden gelegd van de huidige president. De VS waren al lang voor zijn aantreden niet meer de onbetwiste wereldleider. Trump is meer symptoom dan oorzaak. Het is weinig geruststellend dat de VS in zulke verwarrende tijden worden geleid door een man die het nodig acht zichzelf een ‘stabiel genie’ te noemen. Dat er afgelopen jaar geen grote rampen zijn gebeurd, is geen waarborg voor de rest van zijn ambtsperiode.