In 'Jaws' creëren twee muzieknoten een monster

In de zomer van 1975 deed Jaws – een film over een bloeddorstige witte haai voor het fictieve kuststadje Amity Island – de wereld huiveren. Volgens regisseur Steven Spielberg had dat vooral te maken met de angstaanjagende muziek van John Williams. En daarvoor had de componist aan twee noten genoeg: mi en fa.

“Jaws was een van de eerste keren in het huwelijk tussen klank en beeld dat muziek ook een psychologische functie kreeg”, zegt Dirk Brossé, die het filmconcert dit weekend zal dirigeren in Flagey. “Het hoofdthema wordt een personage op zich, omdat die twee noten instant geassocieerd worden met de haai, die maar zelden in beeld komt.” En het helpt dat die twee noten gespeeld worden door de lage instrumenten van het orkest: de tuba, contrafagot, cello en contrabas. Kortom: instrumenten die angst uitstralen.

Onuitwisbare indruk

Williams speelt hier slim in op het gevoel van de kijker, vindt ook Stéphane Denève, muziekdirecteur van het uitvoerend orkest Brussels Philharmonic en een vriend van Williams. “Soms is het traag, dan weer snel. Vaak is het een aankondiging, maar hij speelt ook op de verrassing. Het thema doet me wat denken aan de score van Bernard Herrmann bij de douchescène uit Psycho. Het is een simpel, maar heel krachtig idee dat een onuitwisbare indruk nalaat. Een herinnering die er zonder de muziek nooit was geweest.”

Denève dirigeerde ooit een stukje Jaws in Philadelphia, tijdens een thema-avond ter ere van Williams, in aanwezigheid van de componist. “Om het transformatieve van zijn muziek te illustreren, had ik een stukje van de film laten zien met de originele geluiden, maar zonder de score. Het was die scène waar zeebioloog Matt Hooper de vaten op de boot klaarmaakt om af te vuren. Zonder de muziek lijkt dat een rustig tafereel, mét verandert alles. Het is de muziek die het spannend maakt. En John maar lachen.”

Experimenteel

In 1975 was Williams al vijftien jaar professioneel componist, toch betekende deze score de doorstart van zijn carrière. “Hier horen we nog een andere Williams dan diegene die we nu kennen”, zegt Brossé. “Jaws is experimenteler, minder afgelijnd, zonder meezingbare thema’s. Maar naarmate zijn werk evolueerde, is hij muziek beginnen schrijven die meer aanleunt bij het collectieve geheugen. Ik zou hem als 'melodist' omschrijven. Iemand die met vier noten een oorwurm van een melodie kan componeren, en daarmee op een efficiënte manier het verhaal van de film weet te capteren.” Je hoeft maar te denken aan Star Wars, E.T. of Indiana Jones en je hoort de muziek.

Volgens Denève is Jaws zelfs de rechtstreekse voorloper van Williams’ prachtige score bij de populaire Spielberg-film uit 1993. “Er zit een pre-Jurassic Park gevoel in Jaws, in de manier waarop hij een monster met zijn muziek nog groter maakt.” Een jaar na E.T. kiest Brussels Philharmonic dus opnieuw voor Williams als seizoensopener. En als het van de muziekdirecteur afhangt, mag dat een traditie worden. “Persoonlijk zou ik graag eens Harry Potter dirigeren, omdat mijn dochter zo houdt van die boeken en films. Maar de reeks wordt wereldwijd al zo vaak opgevoerd, dat we beter voor iets unieks kiezen.”

Maar eerst Jaws. Een van de vele samenwerkingen tussen Spielberg en Williams. Bovendien een film waarin de regisseur zélf te horen is op de score. In een van de eerste scènes paradeert een fanfare door de straten van Amity Island. Die muziek kon onmogelijk worden ingespeeld door het professionele orkest in Hollywood. “Dan moesten ze hen vragen om het ‘amateuristisch’ te doen klinken”, weet Denève. “Dus speelde ook Spielberg mee, zelf een amateurklarinettist. Maar dit weekend zal het gewoon ‘goed’ worden uitgevoerd door Brussels Philharmonic." (lacht)

21-23/9 in Flagey. brusselsphilharmonic.be