Tom Rapp: 'We zouden een groep bejaarden zijn of een lesbische sekte. En ik een dwerg'

De spannendste plaat in vaders platenkast? Geen twijfel mogelijk: die met dat angstaanjagende schilderij voorop, een fragment van het 'hellepaneel' van Jheronimus Bosch' Tuin der Lusten (1480-1490), met de eivormige 'boommens' als centrale figuur.

One Nation Underground heette de plaat. Uit 1967. Afzender: een Amerikaanse groep met de geheimzinnige naam Pearls Before Swine. De muziek is nog altijd betoverend mooi. Eerst het prachtige, kleine folkliedje Another Time, waarna zich een toverbal van een 'psych-folk'-album ontvouwt. Veel Dylan-invloed (Playmate), maar ook garagerock (I Shall Not Care). Vibrafoon, klavecimbel, banjo, hoorn, luit; het is een vervreemdend geheel.

One Nation Underground geldt nu als een bij verschijning miskend juweel, net als de 1967-albums Forever Changes van Love, The Songs Of Leonard Cohen en The Velvet Underground & Nico. Na vijf decennia van kwalitatief slechte heruitgaven (met galm werd geprobeerd een stereo-effect na te bootsen) is er nu eindelijk een mooie mono-heruitgave, verzorgd door de man die eigenlijk Pearls Before Swine was: Tom Rapp, samen met de opnameleider van toen, Richard Alderson. Maar wie is hij? Wie waren Pearls Before Swine?

We mogen Rapp bellen, thuis in Florida. Hij blijkt een vrolijke man, in maart 70 geworden. In 1967 was hij dus 20. Zijn bandmakkers kende hij van school. 'We hadden een demotape gestuurd naar het kleine jazzlabel ESP-Disk in New York, omdat een bandje dat we goed vonden, The Fugs, daar een contract had. Dan maken wij ook kans, dachten we.' Ze mochten een album opnemen. In vier dagen waren de tien liedjes vastgelegd. Kosten: 1.500 dollar.

Tegen die tijd had de groep al besloten van mysterie een handelsmerk te maken: geen optredens, geen interviews. Er bestaan maar enkele foto's. Voor de hoes koos Rapp voor de Tuin der Lusten-uitsnede die hij op een pocket van sciencefiction-auteur Charles Beaumont had zien staan. 'De gedachte was: we zijn saaie jongens. Waarom zouden we op de foto willen en over onszelf vertellen? Laat de mensen maar raden. En dat deden ze, in underground-blaadjes. We zouden een groep bejaarden zijn of een lesbische sekte. En ik een dwerg.'

One Nation Underground was een aardig cultsucces. Geschatte verkoop: tussen de 100 duizend en 250 duizend exemplaren, het gros in eigen land. Exacte cijfers kent niemand; het was al snel duidelijk dat ESP-Disk niet van zins was royalty's te betalen.

Rapp, lachend: 'Toen we ernaar vroegen, hing de grote baas, Bernard Stollman, een bizar verhaal op. De meeste verkochte exemplaren waren geen ESP-producten geweest, want de maffia en de CIA hadden op grote schaal bootlegs de winkels in gesluisd, om de verkoop te saboteren. The Fugs en wij waren namelijk 'staatsgevaarlijk'. Kletskoek natuurlijk, maar we hadden geen geld voor een advocaat.'

_{Tekst gaat verder onder de video}

Paarlen op Spotify

De gerestaureerde versie van One Nation Underground is alleen fysiek te koop , op cd of vinyl, maar enkele andere Pearls Before Swine- en Tom Rapp-albums staan op streamingdienst Spotify, waaronder het 'Nederlandse' album The Use Of Ashes (1970) en het prachtige, zeer aanbevolen Beautiful Lies You Could Live In (1971).

Sterker, Pearls Before Swine nam nóg een album op bij ESP-Disk: Balaklava (1968), een prachtige aanklacht tegen de Vietnamoorlog. Daarna viel de band uiteen en werd Pearls Before Swine wat het eigenlijk altijd al was: een vehikel voor Tom Rapp, begeleid door steeds andere muzikanten. Rapp kreeg een contract aangeboden van Warner-dochter Reprise. Het vierde 'PBS'-album, The Use Of Ashes (1970), schreef hij nota bene in Nederland, waar hij een tijdje woonde met zijn Nederlandse vrouw Elisabeth.

'Jazeker. Eerst in Vreeland, bij Hilversum, en daarna in een oude boerderij aan de rand van Utrecht, naast een zwanenmeertje, met uitzicht op een oude nazi-bunker.' Terug in de VS kreeg hij het hoesontwerp voor het album City Of Gold (1971) te zien. Reprise had zonder overleg besloten een foto van Rapp op de hoes te zetten en (naast Pearls Before Swine) ook Rapps naam te vermelden. Het maakte weinig verschil.

'Vanaf 1971 ben ik live gaan optreden. Gelukkig, want ik heb geweldige dingen meegemaakt. Optredens met Bob Dylan. Leonard Cohen die me vertelde dat hij Pearls Before Swine-fan was. Een verjaardagsfeest van John Lennon waar een dwergolifant rondliep.'

Rapp vertelt vrolijk dat hij van de One Nation Underground-bezetting banjospeler Wayne Harley nog weleens spreekt ('hij woont hier vlakbij'), dat hij tot aan zijn pensionering als advocaat heeft gewerkt en dat hij erg blij was met de waardering van een generatie jonge muziekliefhebbers in de jaren negentig. Het verleidde hem tot wat solo-optredens en zelfs een nieuw Tom Rapp-album: A Journal Of The Plague Year (1999).

_{Tekst gaat verder  onder de video} 

Hij wist uit te vogelen wie de rechten op de mastertapes van het allang opgedoekte ESP-Disk bezat. Hij kreeg ze terug, zodat hij kon gaan werken aan de eerste goed klinkende persing sinds het Amerikaanse origineel uit 1967. Hij zou ook Balaklava graag heruitgeven, maar dat is nog even afwachten.

'Ik heb kanker', zegt Rapp monter. 'In mijn bekken. Ik word bestraald en onderga chemotherapie, de behandeling die president Jimmy Carter genas, dus daar ga ik ook maar van uit. Je hoort altijd dat kankerpatiënten dapper strijden tegen hun ziekte. Toch gaan ze vaak dood, dus ik heb besloten buitengewoon laf te vechten tegen mijn ziekte. Misschien dat dat werkt.'

_{Pearls Before Swine: One Nation Underground ('50th Anniversary Edition'; gerestaureerd en geremasterd voor vinyl). Drag City/V2.}