Direct naar artikelinhoud
Onderwijs

“Tieners zijn het slachtoffer van hun biologische klok”

In de Leuvense school Stroom weerklinkt de schoolbel pas om 9 uur en dat zorgt alvast voor rustigere leerlingen. Of hun resultaten beter zijn, is niet duidelijk omdat niet met punten gewerkt wordt.Beeld Geert Braekers

Is dé oplossing voor geeuwende pubers op de schoolbanken gewoon een uurtje later beginnen? Amerikaans onderzoek toont aan dat latere aanvangstijden niet alleen leiden tot beter uitgeruste leerlingen, maar ook tot hogere punten. Bij de Leuvense school evalueren ze de schoolbel om 9 uur alvast positief.

“Tieners zijn niet lui, ze zijn het slachtoffer van hun biologische klok.” Het is een uitspraak van de Amerikaanse chronobioloog Martha Merrow. Samen met collega’s in haar vakgebied schreeuwt ze al langer van de daken dat het gegaap en gegeeuw op schoolbanken geen daad van verzet is, maar een gevolg van een natuurlijk conflict: het ingebouwde dagritme van pubers komt niet overeen met dat van de maatschappij. “Ineens veranderen adolescenten in echte nachtuilen. Daar lijkt geen ontsnappen aan”, stelt Merrow.

De conclusie die uit verschillende wetenschappelijke onderzoeken volgt: stel het aanvangsuur van de school uit. Alleen moesten die onderzoeken zich tot nu toe beroepen op vragenlijsten bij leerlingen over hun slaappatroon, vrij onbetrouwbaar dus. Toen twee middelbare scholen in de Amerikaanse stad Seattle aankondigden om het eerste lesuur niet langer om 7.50 uur maar om 8.45 uur te plannen, kregen wetenschappers een experiment in de schoot geworpen. Via een zogenaamde sleeptracker konden ze het slaappatroon van tachtig 16-jarige studenten voor en na de invoering op een objectieve manier vergelijken.

Uit het onderzoek, deze week gepubliceerd in Science Advances, blijkt niet alleen dat de vrees dat pubers gewoon later zouden gaan slapen onterecht is – gemiddeld sliepen ze 34 minuten langer – hun cijfers verbeterden eveneens. Gemiddeld gingen de schoolresultaten met bijna 5 procent naar omhoog. Geen geringe impact.

Chronisch slaaptekort

Ook in België experimenteren middelbare scholen met latere aanvangsuren. In de Leuvense school Stroom, in september opgestart met een eerstegraadsaanbod, luidt de schoolbel bijvoorbeeld pas om 9 uur. “Een heel logische beslissing, omdat ze perfect past in ons verhaal: alles gebeurt op het ritme van het kind”, vertelt directeur Willem Schoors.

Hij evalueert de keuze na een semester positief: “We vermijden de grote verkeersrush, leerlingen vinden het aangenaam en leerkrachten vertellen me dat die rust ervoor zorgt dat de les veel sneller op gang komt.” Of de resultaten van de leerlingen verbeteren, is moeilijk te meten: er zijn simpelweg geen examens of punten op Stroom.

Dat veel Vlaamse jongeren kampen met een slaaptekort, is anders wel duidelijk. Voor het ‘EASI sleep project’ legden slaapspecialisten van de KU Leuven, UAntwerpen en VUB bijna 2.000 jongeren een vragenlijst voor, en daaruit bleek vorig jaar dat bijna de helft van de jongeren tussen 15 en 18 met een chronisch slaaptekort kampt.

Waarom wringt het ritme van de puber eigenlijk zo met dat van de maatschappij? “De inwendige klok in de hersenen gaat opschuiven, omdat de productie van melatonine (het slaaphormoon, MM) pas later op gang komt”, zegt professor Stijn Verhulst, hoofd van het slaapcentrum voor kinderen van het UZ Antwerpen. In het centrum worden bij veel jongeren problemen bij het inslapen vastgesteld, terwijl ze natuurlijk nog steeds rond 7 uur uit bed moeten voor school.

‘Bij pubers schuift de inwendige klok in de hersenen op, omdat de productie van slaaphormoon pas later op gang komt’
Professor Stijn Verhulst Slaapcentrum voor kinderen UZ Antwerpen

De slaapbehoefte, gemiddeld zo’n 8 à 9 uur voor pubers, vermindert echter niet. De gevolgen van een tekort aan slaap gaan verder dan vermoeidheid en slechtere resultaten. Op termijn kan het leiden tot psychologische problemen zoals depressie, en er is eveneens een link met obesitas. “Er zijn gelukkig ook andere oplossingen dan het hele schoolsysteem omsmijten”, zegt Verhulst, die wijst op de chronotherapie die het slaapcentrum aanbiedt. “Door het inslapen heel gestaag te vervroegen, in combinatie met toedienen van melatonine en lichttherapie, krijgen we het bioritme meestal weer in orde.”

Struikelblok

Het gros van de Vlaamse scholen blijft voorlopig dan ook vasthouden aan de schoolbel om 8.15 à 8.30 uur, en bij het Katholiek Onderwijs Vlaanderen hanteren ze de ruime richtlijn: ten vroegste om 8 uur starten en eindigen tussen 15 en 17 uur. “Rekening houdend met het brein van jongeren dat zich nog volop ontwikkelt, is het te overwegen om de lessen wat later te starten”, zegt woordvoerder Pieter-Jan Crombez, die evenwel stelt dat er vanuit de scholen geen vragen over een later aanvangsuur binnenkomen.

“Ik krijg wel wat nieuwsgierige vragen, maar ik heb niet het gevoel dat andere scholen het echt overwegen”, zegt ook Schoors. Het grote struikelblok lijkt in deze evident: wie vanuit een bestaande schoolstructuur zo’n ritmeverandering wil doorvoeren, stoot al snel op de ouderraad of de vakbond.