Basketbalster Brittney Griner schrijft boek over haar periode in Russische strafkolonie: ‘Ik voelde me geen mens meer’

In hotelkamers heeft Brittney Griner (33) soms nog moeite om de slaap te vatten. Kleine ruimtes met één bed doen haar denken aan de politiecel in Moskou waar ze kort na haar arrestatie werd opgesloten. Ze gebruikte er een aan stukken gescheurd T-shirt als toiletpapier, op haar matras zat een grote bloedvlek.

Op frisse dagen in haar woonplaats Phoenix krijgt ze soms nog flashbacks naar de strafkolonie waar ze de laatste maand van haar gevangenschap doorbracht. Ze knipte er haar lange dreadlocks af omdat die maar bleven bevriezen.

Bijna anderhalf jaar na haar vrijlating in december 2022 worstelt Griner nog altijd met haar Russische nachtmerrie, zo blijkt uit haar nieuwe boek Coming home. Daarin vertelt de basketbalster voor het eerst over de ontberingen van haar bijna tien maanden durende gevangenschap.

‘Ik heb nog een lange weg te gaan’, zei Griner in een interview met nieuwszender ABC ter promotie van haar boek. Huilend: ‘Ik dacht dat ik nooit meer thuis zou komen.’

Cannabisolie

Griner is een van de beste en bekendste basketbalsters van Amerika. Ze werd op 15 februari van 2022 opgepakt op het vliegveld van Moskou nadat er cannabisolie in haar bagage was aangetroffen. Ze kreeg negen jaar cel, maar kwam uiteindelijk vervroegd vrij via een omstreden gevangenenruil met wapenhandelaar Viktor Bout.

Over de details van haar gevangenschap wilde de 2,06 meter lange basketbalster tot nu toe niet uitweiden. Ze bewaarde het voor haar boek. Griner beschrijft hoe ze soms urenlang met dunne kleding de vrieskou werd ingestuurd, hoe ze met haar knieën tegen haar kin werd vervoerd in kleine personenwagens en werd vernederd door bewakers.

In haar politiecel in Moskou, met een riekend gat in de vloer als toilet en niets om zich te wassen, had ze aan zelfmoord gedacht. ‘Ik voelde me geen mens meer.’ De gedachten aan haar vrouw Cherelle, familie en vrienden hielden haar op de been.

Vorig jaar maakte Griner al haar rentree bij Phoenix Mercury, een van de twaalf clubs in de hoogste Amerikaanse basketbalcompetitie, WNBA. Ze was goed, maar niet zo goed als voorheen. In gevangenschap had ze ook lichamelijke schade opgelopen. Griner at slecht, had nauwelijks bewegingsruimte en werd met een kwaal aan haar oog naar een dierenarts gestuurd. Ook begon ze te roken tegen de stress, soms een pakje per dag.

Verslapen

Haar arrestatie op 15 februari van 2022 was het gevolg van een simpele vergissing, schrijft Griner in haar boek. Ze had zich verslapen op de ochtend van haar vlucht naar Rusland, waar ze buiten het Amerikaanse seizoen om jaarlijks speelde voor een club uit Yekaterinburg. Haastig en in paniek had ze haar spullen ingepakt.

Pas toen de douane in Moskou haar opdroeg haar spullen uit een zijvak van haar rugzak te halen, ontdekte ze haar fout. Griner had twee buisjes met cannabisolie in haar tas laten zitten.

Een dokter had haar het middel voorgeschreven als remedie tegen de lichamelijke, volgens Griner ‘immense’ pijn van negen seizoenen fulltime basketbal. In Phoenix is cannabis legaal, maar in Rusland verboden. ‘Ik wist meteen dat ik in de problemen zat’, zei Griner tegen ABC. ‘Het voelde alsof ik in een lift naar beneden stortte.’ Voor ze het wist, zat ze in een politiecel in Moskou.

Griners hoop op een snelle vrijlating verdampte op 24 februari, toen de Russische president Poetin zijn invasie van Oekraïne begon. Opeens was de basketbalster een politieke pion. Volgens de Amerikaanse overheid was haar detentie onrechtmatig, maar steeds werd Griners hechtenis verlengd. Ze werd vervoerd naar een vrouwengevangenis buiten Moskou.

Soms vreesde ze voor haar veiligheid, schrijft ze. Als lesbische vrouw en openlijk voorvechter van lhbti-rechten voelde ze zich kwetsbaar in handen van de Russische overheid. Bij psychiatrische evaluaties kreeg ze vragen over haar ‘zieke gedachten’. Griner vreesde voor opname in een kliniek.

Door bewakers werd ze bespot. Een Russische celgenote die vloeiend Engels sprak, vertaalde voor haar wat ze over haar zeiden. Ze werd een man genoemd. Een freak. Een van de bewakers duwde haar handdoek na een douchebeurt opzij met zijn wapenstok, zodat hij haar borsten kon bekijken.

Soms voelde het of ze terug was op haar middelbare school, waar ze werd gepest vanwege haar lengte en zware stem. Alleen op het basketbalveld, waar haar postuur een voordeel was, voelde ze zich op haar gemak. Griner werd een fenomeen in haar sport, een sterspeelster die de bal als een van de weinige vrouwen door de ring kon dunken.

T-shirts

In eigen land werd de roep om haar vrijlating na verloop van tijd steeds luider. Sterren uit haar competitie, maar ook de mannelijke NBA, vroegen onder meer met teksten op T-shirts aandacht voor Griner. Haar gevangenschap leidde tot kritiek op de salarissen in de WNBA. Griner speelde zoals veel andere basketbalsters in het buitenland om bij te verdienen. In de Amerikaanse competitie kon ze maximaal 234 duizend dollar verdienen, in de Russische competitie het viervoudige. Bij betere betaling had Griner waarschijnlijk nooit in Moskou hoeven zijn.

In juli werd de vrouw uit Houston (Texas) tot haar afgrijzen veroordeeld tot negen jaar gevangenisstraf. In de rechtszaal stak haar advocaat een telefoon door de tralies van haar kooi en huilde Griner via een videoverbinding met haar vrouw Cherelle. Een paar maanden later werd ze in een donkere trein vervoerd naar een strafkolonie in Mordovia, waar ze werd opgesloten in een cel met vijftig andere vrouwen – en één toilet.

Griner werd aan het werk gezet: in diensten van soms vijftien uur naaide ze uniformen voor Russische soldaten. Andere keren moest ze buiten in de vrieskou sneeuwschuiven. In november, net toen ze alle hoop op vrijlating had verloren, bereikten haar geluiden over een ophanden zijnde gevangenenruil waar het Witte Huis achter de schermen maandenlang aan had gewerkt. Griner werd vervoerd naar een andere gevangenis, waar ze zich in het bijzijn van een dokter en zeven gewapende bewakers moest uitkleden. Het was een laatste vernedering.

Op 2 december schoof een bewaker een briefje onder haar deur: ‘Je gaat morgen naar huis.’ Griner was vrij, maar niet dan nadat ze was gedwongen een brief aan president Poetin te schrijven. ‘Ik moest om vergiffenis van de zogenaamde grote leider vragen’, zei Griner tegen ABC. Ze deed het met grote tegenzin. ‘Ik wilde graag naar huis.’

Op een vliegveld in Abu Dhabi liep Griner een dag later wapenhandelaar Viktor Bout tegemoet. De man schudde haar de hand en feliciteerde haar. Griner liep door naar het vliegtuig waar Bout zojuist uit was gestapt. De bestemming was het Amerikaanse San Antonio, waar Griner op de landingsbaan werd herenigd met haar vrouw.

Homofobie

In de VS waren de reacties op haar vrijlating gemengd. Blijdschap overheerste, maar sommige, vooral conservatieve Amerikanen vonden dat Biden te veel water bij de wijn had gedaan. Griner, een voorloper in de strijd tegen racisme en homofobie, werd mikpunt van extreemrechtse woede. Op een vliegveld in Dallas werd ze vorig jaar belaagd door een conservatieve mediapersoonlijkheid. ‘Je haat Amerika’, beet de man haar toe.

Op sociale media las ze de vertrouwde, vervelende opmerkingen over haar uiterlijk. Man. Freak. Ze hadden haar in haar cel moeten laten, schreven sommigen. Griner verbaasde zich over de haat die haar vrijlating had opgeroepen.

Volgende week begint ze aan een nieuw seizoen met Phoenix Mercury. Bij trainingen maakt ze volgens ingewijden een opgewekte indruk. Vorig jaar had ze gedacht aan stoppen, zo moeizaam ging het soms, maar fysiek is ze inmiddels ‘weer de oude’, zei ze tegen The New York Times.

Langzaam gaat het ook mentaal weer de goede kant op. Vaker dan voorheen trekt Griner zich terug in het rotsachtige gebied rondom haar woonplaats Phoenix. De natuur brengt haar naar eigen zeggen rust. Daarnaast kan ze zich verheugen op een mooie zomer. In juli wordt ze voor het eerst moeder, daarna gaat ze met het Amerikaanse basketbalteam naar Frankrijk. Reizen naar het buitenland wil Griner liever niet meer sinds haar arrestatie in Moskou, maar voor de Spelen van Parijs maakt ze graag een uitzondering.